Monday, March 31, 2008

هێندێک تێبینیی زمانی 43


هێندێک تێبینیی زمانی 43
حه‌سه‌نی قازی

'وه‌رگێران' نه‌ک ' وه‌رگێڕانه‌وه‌'

ئه‌گه‌رچی هێنانه‌ گۆڕی ئه‌و تێبینیانه‌ ڕووی له‌ هه‌موو ده‌کارهێنه‌رانی زمانی کوردییه‌، به‌ڵام له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی دۆستێکی نووسه‌ر له‌ نووسراوه‌ی هه‌ره‌ دوایی خۆیدا، سه‌ره‌ڕای پێمل بوونی پێشووی دیسان له‌ بری وشه‌ وچه‌مکی 'وه‌رگێڕان' ، ' وه‌رگێڕانه‌وه‌' ی ده‌کار کردووه‌ ، ئه‌م تێبینییه‌ به‌تایبه‌تی ڕووی ده‌وییه‌ و له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی خۆی ده‌ناسێته‌وه‌ ئیدی لێره‌دا من نێوی نادرکێنم و دێمه‌ سه‌ر شیکردنه‌وه‌ی ' وه‌رگێڕان' و " وه‌رگێڕانه‌وه‌'. ده‌زانین که‌ چاوگی ' وه‌رگێڕان ' له‌ دوو کوتی 'وه‌ر' + 'گێران'، ساز بووه‌ و به‌ر له‌وه‌ی ‌ له‌ زمانی ئاخافتن و نووسینی کوردیدا وه‌کوو هاوتای 'ترجمه‌' و دواتر 'برگردان' فارسی، 'ترجمة ' عه‌ڕه‌بی' و ' چێڤری" ترکی ده‌کاربکردرێ ،له‌ ژیانی ڕۆژانه‌ دا به‌ واتای ئاوه‌ژوو کردنه‌وه‌ی شتێک، ژێر و ڕوو کردنی شتێک، نخوون کردنه‌وه‌ی شتێکه‌. 'وه‌ر+ گێڕان' چاوگی تێپه‌ڕه‌ و تێنه‌په‌ڕه‌که‌ی 'وه‌ر+گه‌ڕان'ه‌. "ئه‌مڕۆ له‌ هه‌ورازی به‌رماڵان لۆرییه‌ک به‌ باره‌وه‌ وه‌رگه‌ڕا،ده‌ڵێن شوفیڕه‌که‌ی ناشی بووه‌ بۆیه‌ وه‌ریگێڕاوه‌'.' هه‌تا کابان مه‌نجه‌ڵه‌ پڵاو وه‌رده‌گێڕێ،میوان له‌ برسان قڕیان دێ'.
له‌ کوردیی نێوه‌ڕاست دا به‌ پێچه‌وانه‌ی زمانی فارسی و ئینگلیسی 'وه‌رگێران' هه‌م چاوگی کردار و هه‌م ناوی چاوگه‌:< وه‌رگێرانی کوته‌ی زانستی ئاسته‌مه‌>،<وه‌رگێران بوارێکی به‌ربڵاوه‌>. ' ه‌وه‌' ته‌نێ نیشانه‌ی دووپاته‌ بوونه‌وه‌یه‌: ' هه‌ژار شه‌ڕه‌فنامه‌ی له‌ زمانی فارسییه‌وه‌ وه‌رگێراوه‌ و له‌و دواییانه‌ دا وه‌رگێرێکی دیکه‌ش وه‌ریگێڕاوه‌ته‌وه‌' 'وه‌رگێران' ئیدی به‌ مانای ده‌قێک له‌ زمانێکه‌وه‌ هێنانه‌ سه‌ر زمانێکی دی ڕۆنیشتووه‌ و پێکێشی له‌ سه‌ر پێداهاتنه‌وه‌ی و لێزیاد کردن و به‌ دمه‌وه‌دانی نیشانه‌ی دووپاته‌بوونه‌وه‌ی پێ ناوێ. واهه‌یه و دێته‌ پێشێ مرۆ قسه‌یه‌ک بسه‌لمێنی و دوایه‌ لێی پاشگه‌ز بێته‌وه‌، واهه‌یه‌ وه‌رگێڕێک ده‌قێکی وه‌رگێڕابێ و دیسان وه‌ریگێڕێته‌وه‌، به‌ڵام بۆ پاساودانی کاره‌که‌ی ده‌بێ هۆی پته‌و و شیاوی سه‌لماندن بهێنێته‌‌ گۆڕێ!

Saturday, March 29, 2008

هێندێک تێبینیی زمانی 42



هێندێک تێبینیی زمانی 42
حه‌سه‌نی قازی



کوردستانی – چه‌ند وشه‌ له‌ ته‌رجومه‌ی ده‌ستووری کۆماری عێراقدا هه‌یه‌ که‌ له‌ زمانی کوردیدا نین

‌هه‌ولێر - له‌ ده‌ستوری كۆماری عێراقی فیدراڵ ئه‌و ده‌قه‌ی وه‌رگێڕدرابۆیه‌ سه‌ر زمانی كوردی چه‌ند وشه‌یه‌ك له‌ ته‌رجومه‌كه داهه‌یه‌ كه‌ له‌ زمانی كوردیدا نییه‌

له‌مباره‌یه‌وه‌ ،(تاریق جامباز)،ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردستان له‌سه‌ر لیستی سه‌وز رایگه‌یاند :" دوای ورد بوونه‌وه‌مان له‌ سه‌ر ده‌ستوری عێراق ،له‌و ده‌قه‌ی وه‌رگێڕدراوه‌ بۆ سه‌ر زمانی كوردی چه‌ند وشه‌یه‌ك له‌ ته‌رجومه‌كه‌دا ده‌رنه‌كه‌وتووه‌ و داوا ده‌كه‌ین وه‌ك په‌رله‌مانی كوردستان به‌دواداچوون له‌سه‌ر ئه‌مه‌ بكرێت.
جێی ئاماژه‌یه‌ له‌ ساڵی 2005 دا ده‌ستوری عێراق خرایه‌ ده‌نگانه‌وه‌ و 80% ی خه‌ڵكی عێراق ده‌نگیان بۆدا.


تکایه‌ بزانن چۆن له‌م پاراگرافه‌ی سه‌ره‌وه‌ که‌ له‌ ماڵپه‌ڕی ' ئاژانسی په‌یامنێر ' دا هاتووه‌ تێده‌گه‌ن. "چه‌ند وشه‌ له‌ ته‌رجومه‌ی ده‌ستووری کۆماری عێراقدا هه‌یه‌ که‌ له‌ زمانی کوردیدا نین". ئه‌و ڕسته‌یه‌ به‌و شێوه‌یه‌ زۆر ئاڵۆزه‌ و مه‌به‌ست ناگه‌ینێ، خوێنه‌ره‌وه‌ به‌ پێی بۆچوونی زمانی خۆی تێده‌گا مه‌به‌ست له‌ و ڕسته‌یه‌ ئه‌وه‌یه‌ ‌" له‌ ده‌قی ده‌ستووری کۆماری عێراقدا چه‌ند وشه‌یه‌ک هه‌یه‌ که‌ له‌ وه‌رگێرانی کوردی ئه‌و ده‌قه‌ دا نین".
دوای ئه‌م سه‌رباسه‌ ئاڵۆزه‌ ده‌خوێنینه‌وه‌ : " له‌ده‌ستووری کۆماری عێراقی فیدراڵ ئه‌و ده‌قه‌ی وه‌رگێڕدرابۆیه‌ [بوویه‌ ] سه‌ر زمانی کوردی چه‌ند وشه‌ له‌ ته‌رجومه‌که‌یدا هه‌یه‌ که‌ له‌ زمانی کوردیدا نییه‌ " لێره‌شدا دیسان تووشن به‌ تووشی په‌یامێکی ئاڵۆزه‌وه‌ ده‌بێ وده‌بێ ئاوای لێ تێبگه‌ین : " له‌ ده‌ستووری کۆماری عێراقی فێدراڵ دا چه‌ند وشه‌‌ هه‌یه‌ که‌ له‌و ده‌قه‌ی دا وه‌رگێڕدراوه‌ته‌ سه‌ر زمانی کوردی نییه‌"
که‌ ده‌گه‌ینه‌ بڕگه‌ی دوایی ئه‌وجار بێ پشت به‌ستن به‌ بۆچوونی زمانی ڕسته‌که‌ به‌و شێوه‌ی ده‌بێ ببێ ده‌خوێنینه‌وه‌: " له‌مباره‌یه‌وه‌، (تاریق جامباز ) ، ئه‌ندامی په‌رله‌مانی [پارلمانی ] کوردستان له‌ سه‌ر لیستی سه‌وز ڕایگه‌یاند " دوای ورد بوونه‌وه‌مان له‌ سه‌ر ده‌ستووری عێراق ، له‌و ده‌قه‌ی وه‌رگێڕدراوه‌ بۆ سه‌ر زمانی کوردی چه‌ند وشه‌یه‌ک له‌ ته‌رجومه‌که‌دا ده‌رنه‌که‌وتووه‌"
پرسیار ئه‌وه‌یه‌ ئه‌م ڕسته‌ هاسانه‌ بۆچی له‌ سه‌رباس و سه‌ره‌تای خه‌به‌ره‌که‌ دا ئاوای به‌ سه‌ر هاتووه‌ که‌ له‌ سه‌ره‌وه‌ دا هێمای پێکرا؟ خۆزگه ئه‌و که‌سه‌ی ئه‌و ڕستانه‌ی ئاوا داڕشتووه‌ وه‌کوو ئه‌و ئه‌ندام پارڵمانه‌ له‌وه‌ ورد بووباوه‌ چ ده‌نووسێ

Wednesday, March 26, 2008

هێندێک تێبینیی زمانی 41



هێندێک تێبینیی زمانی 41
حه‌سه‌نی قازی



ڕێفۆرمی زمانی له‌ سه‌ر ده‌می کۆماری کوردستان دا

له‌ چه‌ندین ژماره‌ی ڕۆژنامه‌ی کوردستان ( ژماره‌ی 12، 17، 19 ، 20 و 21) له‌ سه‌رده‌می کۆمار دا، وه‌زاڕه‌تی هێزی دێمۆکڕاتی کوردستان به‌ئیمزای مرادی ڕه‌ئیسی ستادی هێزی ناوه‌ندی و سه‌رپۆلی 2 محه‌مه‌دی نانه‌وازاده‌ فه‌رمانده‌ی هێزی ناوه‌ندی دێمۆکڕاتی کوردستان، ژماره‌یه‌کی زۆر زاراوه‌ی نوێی نیزامی له‌ بری زاراوه‌ی فارسی، به‌پێی په‌سندی دانیشتووی [ کۆبوونه‌وه‌] ئه‌فسه‌ران بڵاو کردووه‌ته‌وه‌.
ئه‌گه‌رچی بڕێک له‌و زاراوانه‌ له‌ زمانی نووسیندا جێی خۆیان کردووه‌ته‌وه‌ و ،هێندێکیان بۆ بواری دیش ده‌ست ده‌ده‌ن، به‌ڵام له‌ به‌ر قه‌ده‌غه‌ له‌ سه‌ر زمانی کوردی و له‌ به‌ر ده‌ستدا نه‌بوونی چاپه‌مه‌نی سه‌رده‌می کۆماری کوردستان زۆریك له‌و وشانه‌ی پێشنیار کراون ڕه‌نگه‌ وه‌جی کوردی ئه‌م سه‌رده‌مه‌ پێیان نه‌زانن.
به‌ مه‌به‌ستی به‌راوه‌ردکاری له‌ گه‌ڵ زاراوه‌ی ئێستا و به‌ ئاواتی ژیاندنه‌وه‌ی هێندێکیان بۆ ده‌کار هێنان له‌ ده‌قی نانیزامی و مه‌ده‌نی! دا له‌ خواره‌وه‌ ده‌یاننووسینه‌وه‌.ژماره‌کان ئێمه‌ دامان ناوه‌. وه‌زاره‌تی هێزی دێمۆکراتی کوردستان له‌ بری " اصطلاحات سربازی"، " کوته‌ی پێشمه‌رگه‌یی" ده‌کار کردووه‌.



ئیستیلاحاتی قه‌دیم ئیستیلاحاتی تازه‌

1- سرباز= پێشمه‌رگه‌

2- جوخه‌= لێزگه‌

3- گروه= قۆڵ

4- دسته‌ =ده‌سته‌

5- گروهان = چڵ

6- گردان =
هه‌نگ

7- هنگ =
پۆل

8- تیپ = تیپ

9- لشکر =
له‌شکر

10- سپاه =
سپاه

11- وه‌کیل گروه یک = قۆڵی یه‌ک

12- وه‌کیل گروه دو =
قۆڵی دوو

13- وه‌کیل گروه سه‌ =
قوڵی سێ

14- جوخه‌ =
لێزگه‌

15- سر جوخه =‌ سه‌ر لێزگه‌

16- گروهبان 3 =
سه‌رقۆڵی 3

17- گروهبان 2 =
سه‌رقۆڵی 2

18- گروهبان 1 = سه‌رقۆڵی 1

19- واحد =
گه‌ل

20- استوار 2 =
سه‌رده‌سته‌ی 2

21- استوار 1 = سه‌رده‌سته‌ی 1

22- سرکار و سایر ده‌رجه‌داران = برا

23- بسیار خوب = زیاتر- فیدا- کارم

24- افسر = سه‌رکرده‌

25- ستوان یک = ناودار یه‌ک

26- ستوان دو = ناودار دوو

27- ستوان سه = ‌
ناودار سێ

28- سروان =
سه‌ربه‌رز

29- سرگرد = سه‌رلک

30- نایب سرهنگ = سه‌رپۆلی 2

31- سرهنگ = سه‌رپۆلی یه‌ک

32- سرتیپ =
سه‌روه‌ر

33- سرلشکر = سه‌ردار

34- سپهبد = سه‌رهێز

35- نظامنامه‌ = ڕێوشوێن

36 - حرب =
شه‌ڕ

37 - عوارض زمینی =
تووشهاتی هه‌ردی

38 -عوارض طبیعی = تووشهاتی خۆڕسک

39 -عوارض مصنوعی =
تووشهاتی ده‌ستکرد

40 – تعلیمات =
فێرکردن

41 - انجام = پێک هێنان

42 - کومیسیون =
مه‌کۆ

43 - محاربه‌ = به‌ شه‌ڕهاتن

44 - محارب = شه‌ڕکه‌ر

45 - معلومات = زانست

46 - بلندی – قله‌ = ترۆپک

47 - خط الراس اصلی = سوێگه

48 - خط الراس فرعی =
ئاسۆگ

49 - تیغه‌ کوه‌ = تیره‌گی کێوی

50 - دامنه‌ء کوه = داوێنی کێوی

51- کمره‌ء کوه = قه‌دی کێوی

52 - شکاف کوه‌ = قه‌ڵشتی کێوی

53 - سرازیر = هه‌وراز و لێژ

54 - گردنه‌ء کوه‌ =
زینوی کێوی

55- غار = ئه‌شکه‌وت

56 - تنگه‌ = ته‌نگه‌ به‌ر


57 - تل = ته‌پۆڵکه‌

58 - دره‌ = شیو

59 - خط القعر = چۆم

60 - مسیل =
سێڵاوگر

61 - گودال = قوڵکه‌

62 - میشار =
که‌ندڕ

63 - اراضی مشجر = دارستان

64 - جنگل = لێڕه‌وار

65 - بیشه‌ = مێشه‌

66 - قلمزار = قه‌ڵه‌مستان

67 - نی زار = قامیشه‌ڵان

68 - بوته‌ زار = دوڕواوی

69 - حاشیه‌ء جنگل = که‌ناری لێڕه‌وار

70 - میاه = ئاوان

71 - دریاچه‌ = گۆل

72 - مرداب = پاش ئاو

73 - باتلاق = زه‌ل

74 - رود =
چۆم

75 - شط = زێ

76 - جوی = جۆگه‌له‌

77 - آبادانی =
ئاوه‌دانی

78 - قصبچه‌ =
شارۆکه‌

79 – ده‌ = دێ

80 – قلعه‌ = قه‌ڵات

81 – حاشیه‌ =
که‌نار ئاوه‌دانی

82 - کنگره‌ = ددانه‌

83 - سوک دیوار = سووچ دیوار

84 - مزغل = زاخه‌

85 - حصار = حه‌وش

86 - پرچم = په‌رژین

87 -حلقه‌ء قنات = چاوه‌ که‌رێزه‌

88 - خندق = خه‌نده‌ک

89 - خاک ریزه‌ =
خاک ڕێژ

90 - مزرعه‌ = مه‌زرا

91 برج = برج

92 - شوسه = ‌ شه‌قامه‌ڕێ

93 - ارابه‌ رو =
عه‌ڕابه‌ڕێ

94 - پیاده‌رو = پیاده‌ ڕێ

95 - قاطررو =
ئێستره‌ ڕێ


96 - کوره‌ راه‌ =
کوێره‌ڕێ

97 - زراه‌ = ڕێچکه‌

98 - سد = وارش

99 - اصطلاحات سربازی =
کوته‌ی پێشمه‌رگه‌

100 - زمین =
هه‌رد

101 – زمین باز = هه‌ردی به‌ر ئاوه‌ڵه‌

102 - زمین ناهموار = هه‌ردی ناڕێک

103 - زمین سنگلاخ = هه‌ردی به‌رداوی

104 - زمین معارضه‌ =
هه‌ردی تووشهات

105 - زمین کوهستانی = هه‌ردی کێو پاره‌

106 - زمین مستور = هه‌ردی داپۆشراو

107 - زمین مثلث = هه‌ردی ته‌نبار

108 - خط الراس سربازی = به‌رپاڵی پێشمه‌رگه‌

109 - جان پناه = حاشارگه‌

110 - حفاظ = په‌سیو

111 - تکیه‌گاه = پاڵگه‌

112 - دیدگاه = ڕوانگه‌

113 - مانع = به‌رگێڕه‌وه

114 - راه‌ مستور = ڕێگای داپۆشراو

115 - راه پنهان = ڕێی نه‌دیو

116 - میدان دید =
مه‌یدانی دیت

117 - میدان تیر = مه‌یدانه‌ تفه‌نگێک

118 - سمت = به‌ره‌وه‌

119 - شاخص = دیاردی

120 - راه نما = رێنوێن

121 - دیده‌بانی = چاوه‌ڕوانی

122 - منطقه‌ = مه‌ڵبه‌ند

123 - دیده‌ور = چاوگێڕ

124 - راه پیمائی = ڕێ ڕۆیین

125 - تامین در حرکت = دڵنیایی له‌ ڕۆیین دا

126 - تقرب =
نیزیکی

127 - تعرض = پارێز

128 - حمله = ‌ په‌لامار

129 - هجوم = شاڵاو

139 - اشغال = داگیر کردن

140 - حفظ = پاراستن

141 - زمین متصرفی =
هه‌ردی گیراو

142 - دفاع = پریگاندنه‌وه‌

143 - قراول = پاسدار

144 - درجه‌دار =
نیشانه‌دار

145 - تامین = دڵنیایی

146 - توقف = ڕاوه‌ستان

147 - طلایه = ‌ شه‌وگه‌ڕ

148 - گشتی = گه‌شتی

149 - شبیخون = شه‌ونه‌خون

150 - زمین معارضه = ‌ هه‌ردی به‌تووشهات

151 - عقب نشینی = پاشه‌ کشه‌

152 - اراضی مسطح =
زه‌وی کووڕ

153 - جلگه‌ =
ده‌شت

154 - کویر = شۆره‌کات

155 - مرتع =
جێ له‌وه‌ڕ

156 - باور =
باره‌

157 - علائم شرطیه‌ = نشانه‌ی که‌ینوبه‌ین

158 - جناحین =
ڕاست و چه‌پ

159 - مقصد = بناوان

160 - مترصد سمعی = هه‌ست ڕاگرتن

161 - کشیک جبهه = ‌
پاستار ره‌وه‌

162 - عوض کننده‌ = پاس گۆڕ

163 - تجهیزات = ساز و به‌رگ

164 - تدارکات =
ئامراز

165 - استتار = شاردنه‌وه‌

166 - حد مشترک = سوره‌تی گه‌ل

167 - مبدا = ده‌ست پێ کردن

168 - مختلف =
جوێ به‌ جوێ

169 - نقطه‌ = جێگاه

170 - تعین و مشخص = زیاد کردن

171 - آسمان صاف = ئاسمانی ساف

کوته‌ی پێشمه‌رگه‌یی که‌ گۆڕاون بۆ زانستی برا خۆشه‌ویسته‌کان بڵاو ده‌کرێته‌وه‌. ڕه‌جامان ئه‌وه‌یه‌ هه‌ر که‌سێک له‌و ڕێزه‌ کوته‌ی (ئیستیلاحات) ده‌زانێ بینووسێ و بۆ ده‌فته‌ری ستادی هێزی مه‌رکه‌زی بنێرێ. فه‌رمانده‌ی هیزی مه‌رکه‌زی دێمۆکڕاتی کوردوستان – نانه‌وازاده‌

Tuesday, March 25, 2008

هێندێک تێبینیی زمانی 40



هێندێک تێبینیی زمانی 40
حه‌سه‌نی قازی

ئه‌و جار " هاوسه‌رگیری ساز کردن"!

24-Mar-08 [16:9] ره‌نگا و ره‌نگ - هاوسه‌ری پێشووی ساركوزی شووی كرده‌وه‌
- "سیسیلیا ساركوزی"( ته‌مه‌ن 50 ساڵ) هاوسه‌ری پێشووی "نیكۆلای ساركوزی سه‌رۆكی فه‌ره‌نسا شووی كرده‌وه‌. دوای ئه‌وه‌ی به‌هۆی هه‌ندێك گرفتی نێوانیان"سیسلیا" له‌ ساركوزی جیابۆوه‌، شووی به‌
"رچارد ئه‌تیاس"(48ساڵ) ده‌وڵه‌مه‌ندی به‌ ره‌گه‌ز مه‌غریبی و دانیشتووی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مه‌ریكا كرده‌وه‌، دوێنیش ئاهه‌نگی بووك گواستنه‌وه‌كه‌ له‌شاری نیویۆرك ‌ به‌ڕێوه‌چوو. جێی ئاماژه‌یه‌، ساركۆزیش دوای جیابوونه‌وه‌ له‌ "سیسیلیا"، هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵ خانمه‌ نمایشكاری به‌ ره‌گه‌ز ئیتاڵی و گۆرانی بێژ " كارلا بڕۆنی" سازكردووه‌

ئه‌م خه‌به‌ره‌ی سه‌ره‌وه‌ ڕۆژی دووشه‌مۆ 24 ی مارس. له‌ ماڵپه‌ڕی " ئاژانسی په‌یامنێر" دا بڵاو بووه‌ته‌وه‌.وه‌ک زۆر جاری دیکه‌، مه‌به‌ست له‌ نووسینی ئه‌م دێڕانه‌، نه‌ک نێوه‌رۆکی په‌یامه‌که‌، به‌ڵکوو شێوازی ده‌کار هێنانی زمان و ده‌کار کردنی بێژه‌ی دزێو و ناقۆڵای "هاوسه‌رگیری" یه‌.
له‌ نۆ ڕسته‌ دا ئه‌وه‌ی کراوه‌ به‌ ده‌ربڕینی ڕه‌نگاوڕه‌نگ خه‌مڵاوه‌ : "شووی کرده‌وه‌"، " جیا بۆوه‌" ، "شووی به‌ ... کرده‌وه‌" ،" بووک گواستنه‌وه‌"، " هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵ ...سازکردووه‌".
"شوو کردن"، " جیا[جوێ] بوونه‌وه‌"، " بووک گواستنه‌وه‌" هه‌موویان له‌ داڕشتنی ڕسته‌ی کوردی ده‌که‌ن و گونجاو و ڕه‌وان، به‌ڵام ڕسته‌ی "... هاوسه‌رگیری له‌ گه‌ڵ خانمه‌ نمایشکاری به‌ ڕه‌گه‌ز ئیتالی [ئیتالیایی] و گۆرانی بێژ " کارلا بڕۆنی [ بروونی ] ساز کردووه‌ "نه‌ک هه‌ر ناگونجێ به‌ڵکوو نا ڕه‌واشه‌، چونکوو ئه‌گه‌ر " هاوسه‌رگیری" له‌ زمانه‌که‌ماندا به‌ واتای " ئیزدیواج" وه‌ربگرین، ئه‌وه‌ کرداری یاریده‌ده‌ری " کردن" ی به‌ دوا دا دێ نه‌ک " ساز کردن".

Monday, March 24, 2008

39هێندێک تێبینیی زمانی



هێندێک تێبینیی زمانی 39

گۆڕانی زمان

نووسینی: نیکۆڵ ماهۆنه‌ی
وه‌رگێڕان له‌ ئینگلیسییه‌وه‌: حه‌سه‌نی قازی

به‌ شێوه‌یه‌ک، جێی سه‌رسوڕمانه‌ که‌ زمانان ده‌گۆڕدرێن. هه‌رچونێک بێ، ئه‌وان له‌ وه‌جی پێشووه‌وه‌ که‌وتوونه‌ته‌وه‌ و وه‌جی دواتر ئه‌وه‌نده‌یان بڕوا پێیان بووه‌ دایکو باوک و منداڵان بتوانن به‌ڕێگه‌ی ئه‌واندا به‌یه‌که‌وه‌ ده‌پێوه‌ندی دابن.به‌ڵام، له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زماناسان سه‌لماندوویانه‌ که‌ گشت زمانان به‌ تێپه‌ڕبوونی زه‌مان ده‌گۆڕدرێن _ ئه‌گه‌رچی ئه‌و گۆڕانه‌ له‌ زمانێکه‌وه‌ بۆ یه‌کی دی ده‌گۆڕێ.بۆ وێنه‌، ئه‌گه‌رچی زمانی ژاپۆنی له‌ ماوه‌ی 1000 ساڵدا به‌ ڕێژه‌ که‌م گۆڕدراوه‌، زمانی ئینگلیسی له‌ ماوه‌ی چه‌ند سه‌ده‌ دا به‌ خێرایی ئاڵوگۆڕی به‌سه‌رداهاتووه‌. زۆر له‌ ئاخێوه‌رانی هه‌نووکه‌ی زمانی ئینگلیسی ده‌قه‌کانی سه‌ده‌ی شازده‌یه‌می شێکسپییێریان بۆ دژواره‌ و چیرۆکه‌کانی کانتربێری چاوسری سه‌ده‌ی چارده‌یه‌م هه‌ر ناتوانن بخوێننه‌وه‌.

زمان بۆ ده‌گۆڕێن

گۆڕانی زمانان له‌به‌ر کۆمه‌ڵێک هۆیانه‌. گۆڕانی به‌ربڵاو و هه‌راو زۆرجار ئاکامی گوشاری کۆمه‌ڵایه‌تی،ئابووری و سیاسییه‌.مێژوو زۆر وێنه‌ی گۆڕانی زمانی ئاسته‌ کردووه‌ که‌ له‌ ئاکامی په‌لاماردان و هێرشکاری،به‌ کۆلۆنیکردن و کۆچکردن دا ڕوویانداوه‌.ته‌نانه‌ت به‌ بێ ئه‌م جۆره‌ کارتێکه‌ریانه‌ش، زمانێک ده‌کرێ له‌ بناوانه‌وه‌ بگۆڕدرێ ئه‌گه‌ر ژماره‌یه‌کی به‌رچاو له‌و که‌سانه‌ی پێی ده‌دوێن شێوه‌ی قسه‌کردنی خۆیان بگۆڕن.
زۆرجار، پێداویستییه‌کانی ئاخێوه‌رانی زمانێک دنه‌ی گۆڕان ده‌دا. تێکنۆلۆژی تازه‌، سنعات، به‌رهه‌م و ئه‌زموونان له‌ جێدا وشه‌ی نوێیان پێده‌وێ. له‌ سه‌روبه‌ندی شێکسپییێر دا پلاستیک، ته‌له‌فۆنی مۆبیل و ئینترنێت نه‌بوو. بۆ وێنه‌، ئێمه‌ به‌ ده‌کارهێنانی زاراوه‌ی نوێ و ئه‌و زاراوانه‌ی سه‌رهه‌ڵده‌ده‌ن، هه‌موومان دنه‌ی گۆڕانی زمان ده‌ده‌ین.به‌ڵام به‌و شێوه‌یه‌ش که‌ هه‌ر تاکێک ده‌دوێ گڕی ئاگری گۆڕانی زمان خۆشتر ده‌کا. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی که قه‌ت دوو تاک ‌ته‌واو وه‌کوو یه‌ک زمانێک ده‌کار ناهێنن.ئه‌و وشه‌ و ڕستانه‌ی خه‌ڵک ده‌کاریان ده‌که‌ن به‌ستراونه‌ته‌وه‌ به‌ وه‌ی ئه‌وان له‌ کوێ ده‌ژین، ته‌مه‌نیان چه‌نده‌، ئاستی خوێنده‌واریان چه‌نده‌، پله‌ی کۆمه‌ڵایه‌تییان چییه‌ و هۆکاری دیکه‌.به‌ ڕێگه‌ی پێوه‌ندی دوولایه‌نه‌، ئێمه‌ وشه‌ و کوته‌ی* نوێ وه‌رده‌گرین و ئاوێته‌ و یه‌کانگیری شێوه‌ی قسه‌کردنی خۆمانی ده‌که‌ین.بۆ وێنه‌ مێرمنداڵ و لاوان زۆرجار وشه‌ و ڕسته‌ی ئه‌وتۆ ده‌کار ده‌که‌ن که‌ له‌ ئی دایکوباوکیان جیاوازن. هێندێک له‌و وشه‌ و کوتانه‌ به‌ نێو خه‌ڵک دا بڵاو ده‌بنه‌وه‌ و به‌ره‌ به‌ره‌ زمان ده‌گۆڕن.

چه‌شنه‌کانی گۆڕان

به‌ تێپه‌ڕینی زه‌مان سێ لایه‌نی گۆڕانی زمان بریتین له‌ : وشه‌، بناخه‌ی ڕسته‌ و به‌لێو کردن. وشه‌ ده‌کرێ به‌ خێرایی بگۆڕدرێ چونکوو وشه‌ له‌ زمانانی دیکه‌وه‌ قه‌رز ده‌کرێن، یان ئه‌وه‌ی که‌ وشه‌ ده‌چن ده‌باڵ یه‌که‌وه و کورتتر ده‌بنه‌وه‌ ‌‌ .هێندێک وشه‌ ته‌نانه‌ت له‌وانه‌یه به‌ هه‌ڵه‌ ساز بکرێن وه‌ک ئه‌و نموونه‌یه‌ی کۆمه‌ڵه‌ی
زمانناسیی ئه‌مریکا له‌ بڵاوکراوه‌که‌یدا باسی ده‌کا. پی یه‌ک له‌و وشانه‌یه‌.تا نزیکه‌ی 400 ساڵ له‌مه‌و پێش مانای پیز گوزاره‌ی ده‌کرد له‌ پیزێک یان چه‌ند پیز،کاتێک خه‌ڵک به‌ هه‌ڵه‌ وایان دانا وشه‌ی پیز، کۆی پی بێ و به‌و شێوه‌یه‌ وشه‌یه‌کی نوێ ساز بوو.له‌ کاتێکدا که‌ وشه‌ ده‌کرێ به‌ خێرایی بگۆڕدرێ ، بناخه‌ی ڕسته‌ _ واته‌ ڕیزی وشان ده‌ ڕسته‌ دا _ زۆر به‌ کاوه‌خۆتر ده‌گۆڕدرێ.له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئاشکرایه‌ که‌ ئاخێوه‌رانی ئێستای زمانی ئینگلیسی ڕستان زۆر جیاوازتر له‌ هاو ده‌مه‌کانی چاوسر و شێکسپییێر داده‌ڕێژن.ئاسته‌کردنی گۆڕانی
ده‌نگان هێندێک ئاسته‌متره‌، به‌ڵام هه‌ر نه‌بێ، هه‌رئه‌وه‌نده‌ش سه‌رنجڕاکێشه‌. بو نموونه‌ له‌ سه‌رده‌می گۆیا " گۆڕانی گه‌وره‌ی ڤاڤێلان"، 500 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر، ئاخێوه‌ره‌ ئینگلیسییه‌کان به‌لێو کردنی ڤاڤێلیانیان له‌ بناوانه‌وه‌ گۆڕی.ئه‌و گۆڕینه‌ جیاوازییه‌ هه‌ر گه‌وره‌کانی نێوان به‌لێوکردنی (ته‌له‌فوزی) ئێنگلیسی نێوه‌ڕاست و ئینگلیسی مۆدێڕن ده‌نوێنێ.

هۆکاره‌کانی گۆڕان

به‌رله‌وه‌ی زمانێک بتوانێ بگۆڕێ، ئاخێوه‌رانی ده‌بێ وشه‌ی نوێ، بناخه‌ی رسته‌ی نوێ و ده‌نگی نوێ وه‌رگرن و به‌ ڕێگه‌ی کۆمه‌ڵگه‌ دا بڵاوی بکه‌نه‌وه‌ و ڕایان گوێزن بۆ وه‌جێکی دیکه‌.به‌ پێی بۆچوونی زۆر له‌ زمانناسان ،له‌ وانه‌ ده‌یڤید لایت فووت، منداڵان وه‌کوو هۆکاری گۆڕانی زمان ده‌جووڵێنه‌وه‌ کاتێک له‌ پێڤاژۆی فێر بوونی زمانی وه‌جه‌کانی پێشووتر دا به‌جیاواز وه‌خۆی ده‌که‌ن و بانگه‌شه‌ بۆ شێوازێکی جیاوازی ئه‌و زمانه‌ ده‌که‌ن.


*"کوته‌" ، له‌‌ ئه‌ده‌بییاتی سه‌رده‌می کۆماری کوردستان دا به‌ هاوواتای "زاراوه‌" ده‌کار هێندراوه‌
سه‌رچاوه‌: National Science Foundation

Sunday, March 23, 2008

هێندێک تێبینیی زمانی 38



هێندێک تێبینیی زمانی 38
حه‌سه‌نی قازی

سه‌باره‌ت به‌ " خۆشگوزه‌رانی "

له‌ گۆڤاری " مهاباد" ژماره‌ 65،مانگی ئووتی ساڵی 2006 دا به‌ڕێز ئه‌حمه‌د[ی] قازی بابه‌تێکی بڵاو کردووه‌ته‌وه‌ له‌ ژێر سه‌ردێڕێ" تێبینی[ی] زبانه‌وانی" و تێیدا له‌ مه‌ڕ بێژه‌ی 'خۆش گوزه‌رانی' ده‌نووسێ : " ئه‌م "خۆش گوزه‌رانی"یه‌ هه‌ر وه‌ک نووسه‌ر ( مه‌به‌ستی ئه‌و نووسه‌ره‌یه‌ که‌ به‌ڕێزی له‌ سه‌ر بۆچوونه‌کانی نووسیوه‌) ئاماژه‌ی پێده‌کا له‌ فارسی دا و له‌ لای ئێمه‌ش له‌ کوردستانی ڕۆژهه‌ڵات، هاوسه‌نگه‌ ده‌گه‌ڵ "عیاشی" و خۆش ڕابواردن و ده‌گه‌ڵ (رفاه) هێندێک جیاوازی هه‌یه‌.هه‌رچه‌ند له‌ باشووری کوردستان جێگه‌ی خۆی کردۆته‌وه‌ و له‌ ئاخاوتنی ڕوژانه‌ی خه‌ڵکی ئاسایی و میدیا و بڵاڤۆکه‌کان دا به‌ هه‌راوی ده‌کار ده‌کرێ و وا ده‌رده‌که‌وێ که‌ له‌ لای ئه‌وان هه‌ڵگری مانای گوزه‌رانی خۆش و ژیانی ئاسووده‌یه‌ و به‌ [له‌]باری ڕێزمانیش دا به‌ هه‌ڵه‌ نازاندرێ ".
دیاره‌ ئه‌و بۆچوونه‌ی سه‌ره‌وه‌ به‌ جارێک خوێندنه‌وه‌ و سه‌رپێیانه‌ چ هه‌ڵناگرێ، به‌ڵام به‌ لێ قۆڵبوونه‌وه‌ و بناوان کۆڵێنی زۆرشت ده‌رده‌که‌وێ. ڕاستییه‌که‌ی ئه‌وه‌یه‌ که‌ کوته‌ی " خۆش گوزه‌ارنی" نه‌ک به‌کوردی به‌ڵکوو به‌ فارسی مانای " عه‌یاشی" و " ڕابواردنی" لێ ده‌خوێندرێته‌وه‌. به‌ کوردیی نێوه‌ڕاست ، جا چ له‌ ڕۆژهه‌ڵات یان باشووری کوردستان بێ هاوتای " عه‌یاشی" فارسی " ڕابواردن"ه‌. که‌وابوو نووسه‌ر لێره‌دا به‌ تێخوێندنه‌وه‌ مانای "خۆش گوزه‌رانی" به‌ زمانێکی دیکه‌ ئه‌وه‌ی له‌ سه‌ر ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان نه‌ک وه‌ک ئه‌و ده‌نووسێ [کوردستانی ڕۆژهه‌ڵات] کردووه‌ته‌وه‌ ماڵ و سنوورێکی له‌ نێوان خۆی و "ئه‌وان" دا ڕایه‌ڵ کردووه‌. تکایه‌ له‌م ڕستانه‌ ورد بنه‌وه‌ بزانن خه‌ڵکی ئاسایی له‌ سلێمانی و مهاباد به‌ جوێ لێیان تێده‌گه‌ن؟<سامان و سیوه‌یل باری دارایی و گوزه‌رانیان خۆشه‌>، <گوزه‌رانی خۆش به‌ کار و کۆششت ساز ده‌بێ>، <ئه‌وه‌ی کار نه‌کا نابێ چاوه‌ڕوانی گوزه‌رانی خۆش بێ>، <ئه‌گه‌ر سیاسه‌تی زۆڵم و زۆری بهێڵێ خه‌ڵک گوزه‌رانیان خۆشه‌>. ده‌کرێ به‌ ده‌یان ڕسته‌ی دی ئاوا ساز بکرێ که‌ خه‌ڵک ئه‌گه‌ربه‌ کوردی مانایان لێک بده‌نه‌وه‌ له‌م دیو و ئه‌و دیو وه‌کوو یه‌کیان لێتێده‌گه‌ن. " خۆش گوزه‌رانی " ده‌کرێ مانای له‌ "ریفاه" دا بوونی ی عه‌ڕه‌بی و " وێڵ فێر" ی ئینگلیسی تێبخوێندرێته‌وه‌،به‌ڵام ئه‌گه‌ر بمانه‌وێ وه‌کوو ئاوه‌ڵناو بۆ کۆمه‌ڵگه‌ و ده‌وڵه‌تێکی ده‌کار بهێنین که‌ هه‌موو پێداویستییه‌کانی ژیان و گوزه‌رانی خه‌ڵکه‌که‌ی ده‌سته‌به‌ر کراوه‌، یان وادابندرێ ‌ که‌ دسته‌به‌ر کراوه‌ و له‌ ئینگلیسی دا پێیده‌ڵێن " وێڵفێر سته‌یت"،گه‌لۆ ده‌کرێ " ده‌وڵه‌تی خۆش گوزه‌ران" ده‌کاربهێنین؟ بۆ نا!
له‌و مانایه‌ دا واته‌ کۆمه‌ڵگه‌ و ده‌وڵه‌تێکی که‌ پێداویستییه‌کانی ژیانی ئاسووده‌ و گوزه‌رانی تێدا دامه‌زراوه‌. "به‌ ئێروو"ش ده‌کرێ بۆ ده‌ربڕینی ئه‌و چه‌مکه‌ ده‌ست بدا،وه‌ک چۆن له‌ زمانی خه‌ڵک دا هه‌یه‌ ده‌ڵێن :" پیاو به‌ ئێروو بێ زستانیش خۆشه‌".
دوا قسه‌ له‌م کورته‌ تێبینییه‌ دا وشه‌ی "زمان"ه‌ که‌ به‌ڕێز ئه‌حمه‌دی قازی وه‌کوو "زبان" لێره‌ و له‌ جێی دیکه‌ش ده‌کاری ده‌هێنێ، باشه‌ ئه‌گه‌ر له‌ ده‌نگی /م/ نه‌بانه‌ بۆچی له‌ جیات "ڕیزمان" نانووسێ "ڕێزبان" ؟

Friday, March 21, 2008

تێبینی له‌ سه‌ر تێبینی




شه‌بانی
کاک حه‌سه‌نی قازی ده‌سته‌کانت خۆش بن و ماندوو نه‌بی کاک حه‌سه‌ن ئێوه‌ له‌ سه‌رووی سایته‌که‌تاندا واته‌ ڕووانگه‌ ده‌نووسن:
(ڕووانگه‌ وێبنووسێکه‌ ) که‌ به‌ باوه‌ڕی من هه‌ڵه‌یه‌ بۆ ؟ چونکه‌ وشه‌ی نووس وه‌ک پاشگر بۆ وشه‌ی وێب ده‌بته‌ ناوی بکه‌ر واته‌ اسم فاعل ده‌ فارسی دا وه‌ واته‌ که‌سێكی که‌ وێب ده‌نووسێ وه‌ک ڕۆژنامه‌ نووس ، نمایشنامه‌نووس عه‌ریزه‌ نووس ،خۆش نووس ته‌نانه‌ت ده‌کرێ بڵێن ئه‌گه‌ر وشه‌ی خوێن به‌ وشه‌ی وێبه‌وه‌ بله‌کێنین که‌ ده‌بته‌ وێبخوێن ئه‌وه‌ش هه‌ر ده‌بته‌ ناوی بکه‌ر واته‌ که‌سێکی وێب ده‌خوێنێته‌وه‌ جا ده‌ ڕه‌سته‌دا دێ من ڕۆژنامه‌نووسێکم ،من درامانووسێکم فڵانکه‌س وێبنووسێکه‌ که‌ وابوو ئه‌گه‌ر نووسیباتان
ڕووانگه‌ لاپه‌ڕه‌یه‌که‌ ..... هتد به‌ باوه‌ڕی من وێچووتر ده‌بوو دیسان ده‌ستخۆشیتان لێده‌که‌م
به‌ کوردی
وێرای سڵاو! فێعل نه‌ کردار قاموس نه‌ فه‌رهه‌نگ
مه‌زن
ده‌ستت خۆش کاک حه‌سه‌ن گیان، به‌راستی کۆمه‌ڵێک شتی ژوانت ڕوون کردووه‌ته‌وه‌. به‌س من چه‌ند تێبینیه‌کم هه‌یه‌ ئه‌گه‌ر لێم وه‌ربگریت.
1.له‌ جێی ناوی فاعل ئاوڵناوی بکه‌ر به‌کار بهێنیت، له‌ جێی ناوی مفعول ئاوه‌ڵنای کراو به‌کار بهێنیت. ده‌مه‌وێت زیاتر (به‌ره‌وه‌) و (براوه‌) ڕوون بکه‌مه‌وه‌، ئه‌م جیاوازیه‌کی زۆر له‌ نێوانیاندا هه‌یه‌، چونکه‌ هی یه‌که‌م که‌ ده‌توانێت وه‌کو بکه‌ر چالاک بێت و له‌ هه‌مان کاتیشدا ده‌بێته‌ سیفه‌ت(په‌سن)،ئه‌م جۆره‌ که‌ ئه‌م ئاوه‌ڵناوانه‌ی لێ دروست ده‌کرێت، ئه‌وه‌ نیشان ده‌دات که‌ ئه‌و که‌سه‌ هه‌ڵده‌ستێت به‌ ئه‌نجام دانی ئه‌م کرده‌وه‌یه‌، به‌ڵام هی دووه‌م له‌وانه‌یه‌ کرده‌وه‌که‌ی به‌سه‌رداهاتبێت، بانمونه‌یه‌کی ڕوونتر بخه‌مه‌ ڕوو: سوتێنه‌ر له‌گه‌ڵ سوتاو؛ ده‌بینین سوتێنه‌ر وشه‌یه‌که‌ که‌ به‌کار به‌ری کرده‌وه‌که‌یه‌، به‌ڵام هی دووه‌م کرده‌وه‌که‌ی به‌سه‌ردا هاتووه‌، له‌وانه‌یه‌ له‌ ژێر ویستی خۆی ئه‌م کاره‌ی به‌سه‌ردا نه‌هاتبێت‌،به‌ کورتی کار لێکراوه‌،به‌ڵام سوتێنه‌ر کارلێکه‌ره‌.
2.ئێوه‌ باسی سه‌ر نوسیار ده‌که‌ن، به‌ڵام پێتان وا نیه‌ له‌ جێی پشگری یار (کار) دابنرێت، چونکه‌ ئه‌م پێشگره‌ هه‌میشه‌ ناوی پیشه‌ دروست ده‌کات، به‌ڵام ئه‌م پێشگره‌ جۆرێک له‌ هاوه‌ڵی پێشان ده‌دات نه‌ک پیشه‌.بۆیه‌ وا باشتره‌ که‌ کار دابنرێت به‌ ڕای من،نه‌ک یار.
زانیار
رێزدار شه‌بانی، ئه‌گه‌ر به‌ پێی ئه‌و روانینه‌ گشتییه‌ی تۆ بۆ چاوگی "نووس" هه‌ڵسوکه‌ت بکه‌ین، که‌واته‌ وشه‌ی "ده‌ستنووس" ماناکه‌ی برێتییه‌ له‌و که‌سه‌ی له‌ ناو 'ده‌ست'دا ده‌نووسێ! هه‌ر به‌ هه‌مان شێوه‌ش، که‌واته‌، به‌ پیی ئه‌م بیردۆزه‌ گشتییه‌ی جه‌نابت، مانای وشه‌ی "ره‌شنووس" برێتییه‌ له‌و که‌سه‌ی له‌ ناو 'ره‌ش'دا ده‌نووسێ! دیسانه‌وه‌ هه‌ر به‌ هه‌مان شێوه‌ و به‌ پێی ئه‌و بۆچوونه‌ی تۆ، مانای کۆمه‌ڵێ وشه‌ی ترمان لێ تێکده‌چێ وه‌ک کۆنووس و هتد. ئه‌و بۆچوونه‌ی تۆ ته‌نیا سه‌باره‌ت به‌ هه‌ندێ وشه‌ راسته‌. به‌ڵام ئه‌و وشانه‌ کامانه‌ن که‌ ئه‌م بۆچوونه‌ی جه‌نابت ده‌یان‌گرێته‌وه‌؟ هۆی سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌م کێشه‌یه‌ بۆ جه‌نابت و زۆربه‌ی نووسه‌ران له‌ بنه‌ڕه‌تدا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی که‌ بیرتان له‌وه‌ نه‌کردۆته‌وه‌ که‌ له‌م جۆره‌ کاتانه‌دا کرداری "نووسین" له‌ زمانی فارسیدا به‌ دوو شێوه‌ی "نوشت" و "نویس" ده‌رده‌که‌وێ، که‌چی هه‌ر ئه‌م کرداره‌ له‌ زمانی کوردیدا له‌ هه‌ر دوو حاڵه‌ته‌که‌دا به‌ شێوه‌ی "نووس" وه‌دیار ده‌که‌وێ. بۆ نموونه‌، له‌ فارسیدا 'وبنوشت'مان هه‌یه‌ و 'وبنویس'. 'وبنویس' ئه‌و که‌سه‌یه‌ که‌ له‌ 'وێب'دا ده‌نووسێ و 'وبنوشت' ئه‌و شته‌یه‌ که‌ له‌ناو وێبدا دێته‌ نووسین. که‌چی له‌ کوردیدا هه‌م "نوشت" و هه‌م "نویس" ده‌بنه‌ "نووس." بۆ نموونه‌، "رونوشت" ی فارسی ده‌بێته‌ "روونووس" و هه‌ر به‌هه‌مان شێوه‌ش "خوشنویس" ده‌بێته‌ "خۆشنووس." من ده‌نووسم، من نوووسیم تۆ ده‌نووسی، تۆ نووسیت ئه‌و ده‌نووسێ، ئه‌و نووسی ئیمه‌ ده‌نووسین، ئێمه‌ نووسیمان ئێوه‌ ده‌نووسن، ئێوه‌ نووسیتان ئه‌وان ده‌نووسن، ئه‌وان نووسیان ئه‌گه‌ر ئه‌وانه‌ی سه‌ره‌وه‌ بکه‌ینه‌ فارسی، هه‌موو "نووس"ه‌کانی ئێستا ده‌بنه‌ "نویس" و هه‌موو "نووس"ه‌کانی رابردوو ده‌بنه‌ "نوشت." که‌واته‌، بۆ نموونه‌، 'دستنوشته‌'، 'دستنبشته‌' (فارسیی ئارکه‌یک) و 'دستنویس' ی فارسی له‌ کوردیدا ده‌بنه‌ "ده‌ستنووس." هه‌ڵبه‌ت، جیاوازییه‌که‌ی تر له‌ نێوان 'نوشت' و 'نویس' دا هه‌یه‌ که‌ له‌ کوردیشدا هه‌یه‌ وه‌ک جیاوازیی نێوان 'روزنوشت' و 'روزنگار' ('روزنگار' هه‌مان 'روزنویس'ه‌). له‌ کوردیشدا هه‌مانه‌ وه‌ک... نایڵێم! ئه‌مه‌ وه‌ک پرسیارێک بۆ تۆی ئاراسته‌ ده‌که‌م. ئاخۆ بتوانی هه‌ڵیبێنی؟!
شه‌بانی

هه‌ڵبه‌ت کاک زانیاری به‌ڕیز ڕه‌نگه‌ ئێوه‌ له‌ پێشنیاره‌که‌ی من دڵگر بووبی من مه‌به‌ستم ئه‌وه‌ نه‌بووه‌ و نه‌شمنووسیوه‌ که‌ هه‌ر وشه‌یه‌ک نووس ێکی به‌دواوه‌ بوو ئه‌وه‌ ناوی بکه‌ره‌ نا برای به‌ڕیز من په‌پوو و زڕڕه‌که‌و لێکده‌که‌مه‌وه، ده‌نا ئه‌وده‌م له‌ جیاتی ڕۆژنامه‌نووس ،عه‌ریزه‌نووس ، ‌خۆشنووس ،بۆمده‌نووسی چاره‌نووس ، ده‌ستنووس، هه‌ڵبه‌ت ئه‌و وشه‌ی که‌ نووسیوته‌ هه‌ڵیبێنی ده‌بوو نووسیبات هه‌ڵیده‌ی ( بۆ وێنه‌ ده‌ڵێن شتێکت لێدادێنم ئه‌گه‌ر هه‌ڵیده‌ی ده‌تچوێنم) چوون لیچاری هه‌لنایێنن به‌ڵکوو هه‌ڵیده‌ده‌ن ئێمه‌ دوو کردارمان هه‌یه‌ که‌ ‌ زۆرجار به‌ هه‌ڵه‌ ده‌کار ده‌کرێن وه‌ک هه‌ڵهێنان ، هه‌ڵێنان ، هه‌ووه‌ڵین به‌ واته‌ی شتێک له‌ عه‌ردی جوێکردنه‌وه‌ به‌ مه‌به‌ستی گواستنه‌وه‌ی،وه‌ک( ‌هه‌ڵیهێنه‌‌ تا پیس نه‌بێ)، که‌ ده‌گووتنه‌وه‌یدا (هێ )یه‌که‌ له‌ قه‌ڵه‌م ده‌که‌وێ به‌ڵام ده‌نووسیندا ده‌بێ بنووسرێ ده‌نا هه‌ڵه‌یه‌ دووهه‌مییان به‌ واته‌ی گوورانی هێلکه‌ به‌ جووجکه‌ ، وه‌ک (مریشکه‌که‌مان هێلکه‌کانی هه‌ڵێناوه‌) جا ئێستا من بۆیه‌ جوابی پرسیاره‌که‌تم نه‌داوه‌ که‌ نه‌مزانی ئه‌و هه‌ڵیبێنی یه‌ی جه‌نابتان کامیانه‌ ؟
حه‌سه‌نی قازی
بۆ به‌ڕێز شه‌بانی

له‌گه‌ڵ ڕێز و حورمه‌ت ، سپاس بۆ تێبینییه‌که‌ت. وه‌ک ئاگاداری 'وێبنووسی ڕوانگه‌' ‌ ئه‌وه‌ ساڵێک له‌ ته‌مه‌نی تێده‌په‌ڕێ و حه‌ق بوو
ئه‌گه‌ر تێبینیت له‌ سه‌رناساندنه‌که‌ی هه‌یه‌ زووتر بینووسی و له‌ جیاتیان به‌ خێراییش بێ شتێک له‌ سه‌ر ئه‌م هه‌موو شتانه‌ی دیکه‌ بڵێی وا له‌ سه‌ره‌وه‌ دا هاتوون. ئه‌گه‌رچی ڕێزدار زانیار له‌ مه‌ڕ' وێبنووس' شتێکی ئه‌وتۆی تێدانه‌هێشتووه‌ته‌ ئه‌من لێی زیاد که‌م، به‌ڵام دڵنیام ئه‌گه‌ر هێندێک له‌و پێکهاته‌یه‌ ورد بییه‌وه‌ جوان بۆت ده‌رده‌که‌وێ،له‌و ده‌کار کردنه‌ دا "ناوی کارا "، یان به‌ گوته‌ی جه‌نابت " ناوی بکه‌ر" نییه‌ ، ئه‌گه‌رچی ده‌توانێ ئه‌و ئه‌رکه‌ش ڕاپه‌ڕێنێ
تکایه‌ له‌م وشه‌ لێکدراوانه‌ خورد به‌وه‌، گه‌لۆ ده‌کرێ له‌ به‌شه‌کانی ئاخاوتن دا به‌ "ناوی بکه‌ر" دابندرێن ؟ به‌رد نووس ، پاکنووس ، پێشنووس ، چاره‌ نووس ، ده‌ستنووس ، ڕوونووس ،ڕه‌شنووس، رێنووس،زێڕنووس، ژێرنووس،کۆنووس،گێچنووس.
ئه‌م' وێبنووس ' ه‌ش که‌ له‌ دوو کوتی وێب + نووس داڕێژراوه‌ پێویسته‌ له‌ گوێن بێژه‌کانی سه‌ره‌وه‌ دابندرێ و هاوتایه‌که‌ بۆ ناوی ئینگلیسی ' وێبلاگ ' یان 'وێبلۆگ ' که‌ دیاره‌ "ناوی بکه‌ر' نییه‌، به‌ڵکوو ناوی شوێنه‌ که‌ بلاگر یان بلۆگر تێیدا ده‌نووسن. ئه‌گه‌ر بته‌وێ ده‌کوردی دا "ناوی بکه‌ر" بۆ ئه‌و که‌سه‌ی له‌ وێبنووس دا ده‌نووسێ داڕێژی، و " نووس" ێکی پێوه‌ بلکێنی واته‌ بیکه‌ی به‌ " وێبنووسنووس"،ئه‌و ده‌می وشه‌یه‌کی قورس و ڕه‌زا گران به‌رهه‌م دێ که‌ هه‌م دووپاته‌ کردنه‌وه‌ی تێدایه‌ و هه‌مان ده‌ربڕینی خۆش نییه‌. له‌ جیات ئه‌مه‌ ڕه‌نگه‌ 'وێبه‌وان' خراپ نه‌بێ، چونکوو ئه‌وه‌ی له‌ وێبنووس دا ده‌نووسێ، ده‌ ڕاستیدا هه‌ر نانووسێ به‌ڵکوو کاری ڕازاندنه‌وه‌ و جوانکاری کۆمپیوتێریش ده‌کا وه‌ک باغه‌وانێک که‌به‌ گوڵ و گیای نێو با‌غه‌که‌یه‌وه‌ ده‌چارێ، وێبه‌وانیش له‌ وێبنووس دا به‌ ده‌ق و ڕه‌نگ و وێنه‌وه‌ ده‌چارێ و جوانکارییان تێدا ده‌کا.
له‌ ڕاده‌ربڕینی دوویه‌مدا وادیاره‌ هێندێک په‌له‌ت کردووه‌ بۆ ڕاگۆڕینه‌وه‌ له‌گه‌ڵ زانیار و نووسیوته‌ " به‌ڕێز من په‌پوو و زڕه‌که‌و لێکده‌که‌مه‌وه‌"، ئه‌گه‌ر په‌له‌ت نه‌کردبا بێگومان ده‌ت نووسی " به‌ڕێز من که‌و و زڕه‌که‌و لێک ده‌که‌مه‌وه‌" چونکوو له‌م شێوازه‌ کوردییه‌ی دا وا ئێمه‌ هه‌رسێکمان پێی ده‌نووسین له‌و دۆخانه‌دا ده‌ڵێن " که‌و و زڕه‌که‌و" ،یان " توور و گێزه‌ر" ،نه‌ک " په‌پوو و زڕه‌که‌و".له‌ بابه‌تی زمانناسانه‌ دا وا باشتره‌ مرۆ پشووی درێژ بێ و قسه‌ بۆ یه‌کتری بسه‌لمێنێ،ئه‌من له‌ نووسینه‌که‌ی به‌ڕێز زانیار دا چی وام نه‌دی به‌ مه‌به‌ستی وه‌ک فارس ده‌ڵێن 'موچ گیری' نووسرابێ، به‌ڵکوو وه‌ک یارمه‌تییه‌کی به‌که‌لکی ده‌زانم بۆ ڕوونکردنه‌وه‌ی بابه‌ته‌که‌. ئه‌وه‌ی له‌ مه‌ر "هه‌ڵێنان" و " هه‌ڵهێنان" یش دا نووسیوته‌، ده‌بێ لێم دڵمه‌ند نه‌بی بڵێم وانییه‌.ئه‌و دوو چاوگه‌ هه‌ر یه‌کن و وه‌ک نووسیوته‌ مانای جیاواز ده‌گه‌یێنن و یه‌ک له‌ ماناکانی "هه‌ڵهێنان"،یان "‌هه‌ڵێنان " "هه‌ڵدان" ه‌
وه‌ک ئه‌و نووسیویه‌؛ "ئه‌مه‌ وه‌ک پرسیارێک بۆ تۆی ئاراسته‌ ده‌که‌م.ئاخو بتوانی هه‌ڵێبێنی؟"، و دیاره‌ له‌و ڕسته‌یه‌ دا زانیار یه‌ک له‌ واتاکانی "هه‌ڵێنان"، " هه‌ڵهێنان" واته‌ " هه‌ڵدان"ی ده‌ زه‌ین دابووه. له‌ کۆتایی دا سه‌رکه‌وتنی تۆ و هه‌موو "وێبه‌وانان" به‌ ئاوات ده‌خوازم و پێشنیار ده‌که‌م ئه‌م نازناوه‌ قه‌ڵه‌مییه‌‌ له‌ جیات "شه‌بانی" بکه‌یه‌ " شوانی".

شه‌بانی
بۆ کاک حه‌سه‌نی زۆر به‌ڕێز هه‌ڵبه‌ت پێویسته‌ که‌ بڵێم ئه‌و حه‌ول و چالاکییانه‌ت جێی ڕیز و پێزانینن به‌ڵام گه‌وره‌م دیسان هه‌ر ئه‌و پرسیاره‌م لێدووپات مه‌که‌نه‌وه‌ که‌ گۆیا من پێموایه‌ هه‌ر وشه‌یه‌کی نووس ێکی به‌دواوه‌ بێ ئه‌وه‌ بکه‌ره‌ ، ئه‌وده‌م من ده‌بێ بڵێم هه‌موو سمـێل سوورێک خۆ هه‌مزاغا نییه‌، نا خاڵی خۆم من نه‌ پێموایه‌ و نه‌گوتووشمه‌ به‌ڵام من ده‌ڵێم وێبنووس که‌ هه‌ر وێبنویس ی فارسییه‌ و له‌ جیاتی وێبوشت ی فارسی که‌ هه‌ر کورتکراوه‌ی وبنوشته‌ یه‌ ،ده‌بێ ئێمه‌ وێبنووسراو یان وێبنووسراوه‌ ده‌کار بکه‌ین و بۆ ئه‌و که‌سه‌ش که‌ ده‌ وێبه‌که‌دا شت ده‌نووسێ وه‌ک به‌ڕیزتان ئاماژه‌تان پێکردووه‌ وشه‌ی وێبوان ده‌کار بکه‌ین که‌ پڕ به‌ پێستێتێ وه‌ک ڕۆژنامه‌وان ، جا ئه‌و ده‌م ده‌توانین بڵێین وێبنووس ی ئه‌و وێبنووسراوه‌ فڵانکه‌سه‌ وه‌ک ده‌ فارسیدا ده‌ڵێن وبنویس این وینوشت فلانی است به‌ڵام من هه‌ر پێموا نییه‌ درووست بێ که‌ ئه‌گه‌ر بڵێین وێبنووس ی ئه‌و وێبنووس ه‌ فڵانکه‌سه‌
حه‌سه‌نی قازی
به‌رد نووس ، پاکنووس ، پێشنووس ، چاره‌ نووس ، ده‌ستنووس ، ڕوونووس، ڕه‌شنووس، رێنووس، زێڕنووس، ژێرنووس، کۆنووس، گێچنووس
به‌ڕێز شه‌بانی [ شوانی]
گه‌وره‌م، ئه‌گه‌ر مرۆ نه‌یویست شتێک بسه‌لمێنێ، ده‌کرێ هه‌موو سمێڵ سوورێکیشی پێ هه‌مزاغا بێ. زمان به‌ پێودانگی ماتێماتیکی ناپێودرێ، ئه‌گه‌ر به‌و شێوه‌یه‌ی ئێوه‌ بۆی ده‌چن بووبا، ده‌بوو به‌ردنووس به‌ردنووسراوه با، پێشنووس پێشنووسراوه‌با، چاره‌ نووس چاره‌نووسراوه‌با، ده‌ستنووس ده‌ستنووسراوه‌با، ڕوونووس ڕوونووسراوه‌با، ڕه‌شنووس ڕه‌شنووسراوه با‌، ڕێنووس ڕێنووسراوه‌با، زێڕنووس زێڕنووسراوه‌با، ژێر نووس ژێرنووسراوه‌با، کۆنووس کۆنووسراوه با‌، گێچنووس گێچنووسراوه‌با و وێبنووس وێبنووسراوه.
به‌ڵام گه‌ڕی خۆڕسکی زمان ئه‌و وشانه‌ی ئه‌و جۆره‌ی ئاخێوه‌ران ده‌کاریان ده‌هێنن به‌ڕه‌وا زانیوه‌،و له‌ جیات ئه‌وه‌ی بڵێێن " ئه‌و نووسراوه‌ی له‌ سه‌ر به‌رد نووسراوه‌ "ده‌ڵین 'به‌رد نووس'، له‌ جیات ئه‌وه‌ی بڵێن " ئه‌و نووسراوه‌ی له‌ پێشدا نووسراوه‌ " ده‌ڵێن 'پێشنووس'، له‌ جیات ئه‌وه‌ی بڵێن " ئه‌و چاره‌یه‌ی نووسراوه‌ ده‌ڵێن'چاره‌ نووس'، له‌ جیات ئه‌وه‌ی بڵێن " ئه‌و ده‌ستنووسه‌ی به‌ ده‌ست نووسراوه‌" ده‌ڵێن'ده‌ستنووس'، 'ده‌سنووس'، له‌ جیات ئه‌وه‌ی بڵێن " ئه‌و ڕێیه‌ی نووسراوه‌" ده‌ڵێن 'ڕێنووس' له‌جیات ئه‌وه‌ی بڵێن " ئه‌وه‌ی به‌ زێڕ نووسراوه‌" ده‌ڵێن 'زێڕ نووس' له‌ جیات ئه‌وه‌ی بڵێن "ئه‌وه‌ی له‌ ژێر دا نووسراوه‌" ده‌ڵێن'ژێرنووس'، له‌ جیات ئه‌وه‌ی بڵین " ئه‌وه‌ی به‌ کۆ نووسراوه‌" ده‌ڵێن 'کۆنووس' له‌ جیات ئه‌وه‌ بڵێن " ئه‌وه‌ی به‌ گێچ نووسراوه‌" ده‌ڵێن 'گێچ نووس' و له‌ جیات ئه‌وه‌ی له‌ وێب دا نووسراوه‌ ده‌ڵێن 'وێبنووس'
ئه‌وه‌ی که‌ شێوه‌ی داڕشتن له‌ دوو زمانی له‌ یه‌ک نزیکدا وه‌ک یه‌ک بن،دیارده‌یه‌کی ئاساییه‌ و ئه‌وه‌ش که‌ له‌ هه‌موو زمانان دا وشه‌ کورت ببنه‌وه‌ هه‌ر وایه‌. به‌ڕێز زانیار بۆی باس کردبووین که‌ له‌ کوردیی نێوه‌ڕاست دا ئێمه‌ بۆ هاوتای دوو پآشگری 'نویس' و 'نوشت' فارسی هه‌ر 'نووس' ده‌کار ده‌هێنین.جا به‌و پاشگرانه‌ ده‌کرێ هه‌م (ناوی کارا = ناوی بکه‌ر)، هه‌م ناوی واتا، هه‌م ناوی شوێن، هه‌م ناوی چاوگ ،هه‌م ناوی لێکدراو سازبکرێن. ئه‌گه‌ر له‌ کوردی ده‌دوێین حه‌ق وایه‌ به‌ پێی ڕێسای زمانی کوردی بیری لێ بکه‌ینه‌وه‌، نه‌ک " نوشتوو" ی زمانێکی دیکه‌ی بۆ بنووسین.

Thursday, March 20, 2008

هێندێک تێبینیی زمانی 37



هێندێک تێبینیی زمانی 37
حه‌سه‌نی قازی


ئاگاداری و پۆزش ... کوردستان نێت ...ئاگادارتان ده‌که‌ینه‌وه‌، که‌ بابه‌تی زۆر زۆرمان به‌ده‌ست گه‌شتووه‌، له‌به‌ر که‌می کات و زۆری بابه‌ته‌کان جگه‌ له‌ 50 بابه‌ت، نه‌مان توانی هه‌موویان بڵاو بکه‌ینه‌وه‌، بۆیه‌ داوای لێبووردن له‌و به‌ڕێزانه‌ ده‌که‌ین که‌ تاکو ئێستا بابه‌ته‌کانیان بڵاو نه‌کراوه‌ته‌وه‌. له‌ هه‌وڵدا ده‌بین که‌ هه‌موویان بڵاو بکه‌ینه‌وه‌

ئه‌مه‌ی سه‌ره‌وه‌ "ئاگاداری و پۆزش" له‌ لایه‌ن ماڵپه‌ڕی " کوردستان نێت " وه‌ بڵاو کراوه‌ته‌وه‌. له‌ کاتێک دا سه‌ردێڕی باسه‌که‌ به‌ وشه‌ی "پۆزش" ی فارسی واته‌ " پووزێش" ده‌ستپێده‌کا، دواتر له‌ ئاگادارییه‌که‌ دا "ڵێبوردن" ی کوردی ده‌نووسرێ. پرسیار ئه‌وه‌یه‌ بۆچی له‌ بری وشه‌ی نامۆی "پووزێش" که‌ فارسه‌کان خۆشیان زۆری به‌ کارناهێنن " لێبوردن" نه‌ کراوه‌ به‌ سه‌ردێڕی باسه‌که‌؟ وه‌ک گوتم ئه‌م وشه‌یه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ڕه‌چه‌ڵه‌کی فارسی هه‌یه‌ چ بره‌وێکی ئه‌وتۆی له‌ زمانی فارسی ئه‌م ڕۆژگاره‌ دا نه‌ماوه‌، نه‌ له‌ نووسین و نه‌ له‌قسه‌کردندا ئه‌گه‌ر که‌سێک یان ماڵپه‌ڕێک بییه‌وێ داوای لێبوردن بکا، ناڵێ : " پۆزش " به‌ڵکوو لای په‌سندتره‌ بێژه‌یه‌کی تری فارسی که‌ له‌‌ وشه‌ی "عوزر"ی عه‌ڕه‌بی و [کوردیش] و له‌ چاوگی "خاسته‌ن" داڕێژراوه،واته‌ "عۆزرخاهی" ده‌کار بکا. له‌ که‌وانه‌ دا له‌‌ هه‌مبه‌ر "عوزر" دا نووسیم کوردیش، مه‌به‌ستم ئه‌وه‌ بوو بڵێم ئێستا ئیدی ئه‌و وشه‌یه‌ بووه‌ته‌ کوردیش و ڕه‌نگه‌ ئه‌گه‌ر مرۆ گوێی له‌ په‌تیگه‌رێک بێ بڵێ " پۆزش له‌ قه‌باعه‌ت خراپتر" زۆری پێ سه‌یر بێ.
ئه‌م " پۆزش" ه‌ وه‌بیر کورته‌ چیرۆکێکی سه‌مه‌ره‌ی دیکه‌ی خستمه‌وه‌، نووسه‌رێکی کوردی "فارسگه‌را !!" له‌ به‌ر بێز و قێزی بێ بناوان له‌ وشه‌ی گۆیا بیگانه‌ له‌ زمانی کوردی دا، ته‌نانه‌ت ئیدیۆمی " خوا بت گرێی" کوردیشی گۆڕیبوو و کردبوویه‌ " یه‌زدان بت گرێ " .ئیدی به‌سه‌.

Wednesday, March 19, 2008

سه‌یران له‌ سه‌ر تێبینیی 35 ده‌نووسێ



به‌ڕێزم، تێبینییه‌که‌ت به‌جێیه‌. من پێم وایه‌ هه‌ردووکیان ده‌گونجێن به‌ڵام "تیۆری" ده‌ربڕینه‌که‌ی گرانه‌. له‌ کاتی ده‌ربڕین دا هه‌ست به‌ گرێیه‌ک ده‌که‌م. "تێئۆری" خۆشتر ده‌گوترێ. له‌ سه‌رچاوه‌ یوونانییه‌که‌شی زۆر دوور نییه‌، وه‌ک جه‌نابت ده‌فه‌رمووی "ئه‌ویش له‌ 'تێئۆریا'ی یۆنانی وه‌رگرتووه‌".
سه‌باره‌ت به‌ "هه‌ڵاواردنی ناوچه‌یی"ش ده‌بێ بڵێم، منیش مه‌به‌ستم هه‌ڵاواردن نییه‌، به‌ڵام ئێستا وه‌ک ده‌زانی سه‌رچاوه‌ی برینه‌که‌ ناوچه‌ی گه‌رمێنه‌ و به‌ داخه‌وه‌ خه‌ریکه‌ ته‌شه‌نه‌ بکا بۆ ڕۆژهه‌ڵاتیش، من پاکانه‌ بۆ ڕۆژهه‌ڵاتیش ناکه‌م، ئه‌وانیش خه‌ریکن به‌ لاساکردنه‌وه‌ی باشوور زمانی کوردی سه‌قه‌ت ده‌که‌ن. مه‌به‌ستم ئه‌وه‌یه‌ با به‌ ده‌وری برینه‌که‌ دا نه‌یه‌ین و نه‌چین؛ با ڕاسته‌وخۆ ده‌ست له‌ سه‌ر برینه‌که‌ دابنێین، به‌شکه‌م ئاوا زووتر چاره‌ بکرێ.

سه‌یران

سه‌فه‌ری قه‌دری جه‌میل پاشا بۆ مهاباد و سه‌ردانی کۆماری کوردستان


سه‌فه‌ری قه‌دری جه‌میل پاشا بۆ مهاباد و سه‌ردانی کۆماری کوردستان
حه‌سه‌نی قازی

قه‌دری جه‌میل پاشا له‌ کتێبی بیره‌وه‌رییه‌کانیدا [ دۆزی کوردستان] به‌ ناوی خواسته‌مه‌نی زنار سلۆپی که‌ یه‌که‌مجار له‌ ساڵی 1969به‌ زمانی ترکی له‌ به‌یڕووت بڵاو بووه‌ته‌وه‌، باسی سه‌فه‌ری خۆی بۆ مهاباد و دیدار له‌ گه‌ڵ پێشه‌وا قازی محمه‌د و کاربه‌ده‌ستانی کۆمار ده‌کا.ئه‌و ده‌نووسێ دوای هه‌شت ڕۆژبه‌ سواری وڵاغ و به‌ پێیان به‌ڕێگه‌ی سلێمانیدا خۆی گه‌یاندووه‌ته‌ ناوچه‌ی به‌رده‌ستی هێزی کوردستان له‌ بۆکان، له‌ وێ چووه‌ته‌ لای پۆدپۆڵکۆڤنیک مسته‌فا خۆشناو و، ئه‌و له‌ گه‌ڵ خۆیدا بردوویه‌ته‌‌ سه‌ردانی جه‌بهه‌ی هه‌مبه‌ر هێزه‌ ئێرانییه‌کان، پاشان به‌ یه‌که‌وه‌ به‌ ئۆتۆمۆبیل چوون بۆ‌ مهاباد بۆ دیده‌نی پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د.
قه‌دری جه‌میل پاشادوای حه‌سانه‌وه‌ ده‌چێته‌ دیداری پێشه‌وا،له‌ دیتنی پێشه‌وا زۆر خۆشحاڵ ده‌بێ. بۆ به‌یانییه‌که‌ی ڕا به‌ یه‌که‌وه‌ نانی نیوه‌ڕۆ ده‌خۆن، باسی وه‌زعی کوردان له‌ سوورییه‌ و ترکییه‌ ده‌که‌ن.
قه‌دری به‌گ له‌ به‌رده‌وامی گێڕانه‌وه‌ی به‌سه‌رهاته‌کان له‌ مهاباد دێته‌ سه‌رباسی ئاڵای کوردستان له‌ کاتی کۆمار دا و ئه‌و ئاڵایه‌ ده‌ناسێنێ.
قه‌دری جه‌میل پاشا له‌ دۆزی کوردستاندا، باس ده‌کا دوای ڕاوێژ و مه‌سڵه‌حه‌ت له‌ گه‌ڵ‌ پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د بڕیار ده‌دا بۆ پێوه‌ندی له‌ گه‌ڵ سۆڤێتییه‌کان بچێته‌ ته‌ورێزێ .پێشه‌وا ده‌ینێرێته‌ لای سه‌رۆکی نه‌خۆشخانه‌ی شووڕه‌وی له‌ ته‌ورێز .جه‌میل پاشا ده‌ڵێ نێوی ئه‌و دوکتوره‌ی له‌وێ چاوم پێی که‌وت وه‌بیرم نایه‌، به‌ڵام ده‌ڵێ زۆر به‌ گه‌رمی پێشوازی لێکردم و زۆرم له‌ گه‌ڵ به‌ محه‌به‌ت بوو. ئه‌و دوکتوره‌ ده‌بێ دوکتور سه‌مه‌دۆف سه‌رۆکی نه‌خۆشخانه‌ی شووڕه‌وی بووبێ له‌ ته‌ورێز که‌ جۆره‌ پێوه‌ندیکارێک بووه‌ له‌ نێوان کورده‌کان و کاربه‌ده‌ستانی شووڕه‌وی دا ،وه‌زیری هێزی دێمۆکڕاتی کوردستان محه‌مه‌د حوسێنی سه‌یفی قازی له‌ ڕۆژنامه‌ی کوردستان دا [ ژماره‌ 76 و 79 ] دوو نووسراوه‌ی به‌ کوردی و فارسی سه‌باره‌ت به‌ خزمه‌تی سه‌مه‌دۆف به‌ کوردان بڵاو کردووه‌ته‌وه‌.
قه‌دری جه‌میل پاشا به‌ سه‌مه‌دۆف ده‌ڵێ پێی خۆشه‌ چاوی به‌ کۆنسوولی شووڕه‌وی بکه‌وێ. ئه‌و بۆ سبه‌ێنێ ڕا کۆسوول ده‌یبینێ ، داوا له‌ کۆنسوول ده‌کا ڕێگای بده‌نێ [ڤیزای بده‌نێ] بچێته‌ سه‌ردانی کورده‌کانی شووڕه‌وی له‌ ئه‌رمه‌نستان. کۆنسوول لێی ده‌پرسێ گه‌لۆ پاسپۆرتی هه‌یه‌ یان نا؟ ئه‌ویش وڵامی ده‌داته‌وه‌ به‌ڵێ هه‌یه‌تی و کۆنسوول پێی ده‌ڵێ که‌وایه‌ ده‌بێ کاربه‌ده‌ستانی ئێران به‌ ڕه‌سمی ئاگادار بکرێن.قه‌دری به‌گ له‌ دڵی خۆی دا ده‌ڵێ ئه‌من به‌ قاچاغ هاتووم بۆ سه‌ردانی جمهووری کوردستان و ناکرێ لای ئێرانییه‌کان خۆم ئاشکرا که‌م و ئیتر ئه‌و داوایه‌ ناهێنێته‌وه‌ گۆڕێ.
قه‌دری جه‌میل پاشا ده‌ڵێ به‌ سه‌ریه‌که‌وه‌ نزیک حه‌وتوویه‌ک له‌ مهاباد بووه‌.‌ نێوبراو له‌ کتێبه‌که‌یدا ده‌قی ئه‌و داوخوازینامه‌یه‌ی که‌ وه‌کوو نوێنه‌ری پارتی دێمۆکڕاتی کوردی سوورییه‌، به‌ ئیمزای زنار سلۆپی پێشکێشی پێشه‌وا قازی محه‌مه‌دی کردووه‌ بڵاو کردووه‌ته‌وه‌. ئه‌و داوخوازینامه‌یه‌ ته‌ئریخی 21 ئه‌یلوول ی 1946 واته‌ 21ی سێپتامبری 1946ی پێوه‌یه‌. به‌ وه‌ڕا ده‌رده‌که‌وێ قه‌دری جه‌میل پاشا به‌ ئیحتیمالی زۆر له‌ نێوان 13 و 21ی سێپتامبری 1946 ،واته‌ 21ی خه‌رمانان تا 28ی خه‌رمانانی 1325ی هه‌تاوی له‌ مهاباد بووه‌. جێی ئاماژه‌ پێکردنه‌ که‌ ڕۆژنامه‌ی کوردستان، ئۆرگانی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان و بڵاوکه‌ره‌وه‌ی بیری کۆماری کوردستان له‌ ژماره‌ی 92 ی خۆیدا [پێنجشه‌مۆ 11ی ڕه‌زبه‌ری 1325ی هه‌تاوی / 5ی ئۆکتۆبری 1946 ] بابه‌تێکی سه‌باره‌ت به‌ ژیان و تێکۆشانی سیاسی قه‌دری جه‌میل پاشا له‌ ژێر سه‌ردێری " قه‌دری به‌گ جه‌میل پاشا، پیاوێکی نیشتمانپه‌روه‌ری کورد" بڵاو کردووه‌ته‌وه‌، به‌ڵام هیچ باسی سه‌ردان و سه‌فه‌ری بۆ مهاباد ناکا و وێده‌چێ ئه‌و بێده‌نگی لێ ڕاکردنه‌ له‌ مه‌ڕ هاتنی بۆ مهاباد له‌ به‌ر بارودۆخی سیاسی ڕۆژ بووبێ .
قه‌دری جه‌میل پاش له‌ کاتی سه‌ردانی له‌ ته‌ورێز باش ورو یه‌کی [ داخوازینامه‌] ڕووه‌و ستالین به‌ نوێنه‌رایه‌تی کوردی ترکییه‌ و سوورییه‌ نووسیوه‌ و داویه‌ به‌ کاربه‌دستانی شووڕه‌وی له‌ ته‌ورێز که‌ ئیمزای 20ی ئه‌یلوول واته‌ 20ی سێپتامبری 1946ی پێوه‌یه‌.
قه‌دری جه‌میل پاشا ئاڵای ده‌وڵه‌تی جمهوری کوردستان ئاوا ده‌ناسێنێ:
"حکوومه‌تی جمهوورییه‌تی کوردستان له‌ سابڵاغ ، ئه‌و ئاڵایه‌ی وا " کورد ته‌شکیلاتی ئیجتیماعییه‌ جه‌معییه‌تی" - که‌ ‌ له‌ ساڵی 1919 له‌ ئه‌سته‌نبوول پێک هاتبوو- وه‌ک ئاڵای ڕه‌سمی کوردستان قه‌بووڵ و ئێعلان کردبوو، به‌ هێندێک ئاڵو گۆره‌وه‌ په‌سند کرد بوو . به‌ ده‌وری ڕۆژه‌ که‌دا‌ که‌ له‌ نێوه‌ڕاست ڕه‌نگه‌ سپییه‌که‌ی دابوو ، دوو گوڵه‌ گه‌نم که‌ قه‌ڵه‌مێکیان ده‌نێوان دا بوو وسه‌ریان ده‌گه‌یشته‌وه‌ یه‌ک و له‌ سه‌ره‌وه‌ یان نووسرابوو ده‌وڵه‌تی جمهوری کوردستان " به‌رچاو ده‌که‌وت.
چه‌ند وێنه‌ له‌و سه‌فه‌ره‌ی قه‌دری جه‌میل پاشا بۆ مهاباد و چاوپێکه‌وتنی له‌گه‌ڵ پێشه‌وا، مه‌نافی که‌ریمی ، عه‌بدولره‌حمانی زه‌بیحی، مه‌لا مسته‌فای بارزانی، مسته‌فا خۆشناو و کاربه‌ده‌ستانی دیکه‌ی کۆمار له‌ زۆر کتێب و سه‌رچاوه‌ی له‌مه‌ڕ مێژووی کۆماری کوردستاندا چاپ کراون. ئێستا به‌ خۆشییه‌وه‌ ڕه‌نگه‌ بۆ جاری یه‌که‌م بێ که‌ به پشت به‌ستن به‌ نووسینی قه‌دری به‌گ خۆی، ڕێکه‌وتی هه‌ڵگرتنی وێنه‌کان ساغ ده‌بێته‌وه‌.

( kadri Cemil Pasa( Zinar Silopi
( Doza Kurdistan(Kurdistan Davasi
Beyrut 1969 لاپه‌ڕه 170

Monday, March 17, 2008

هێندێک تێبینیی زمانی 36

هێندێک تێبینیی زمانی 36
حه‌سه‌نی قازی

" زه‌مین له‌رزه‌یه‌ك سلێمانی هه‌ژاند

- به‌ختیار مه‌لا ئه‌حمه‌د / سلێمانی - ئێواره‌ی ئه‌مڕۆ زه‌مین له‌رزه‌یه‌ك شاری سلێمانی و ده‌وروبه‌ری گرته‌وه‌ و به‌پێی زانیاریه‌كانیش هیچ زیانێكی گیانی به‌دواوه‌ نه‌بووه‌.
له‌مباره‌یه‌وه‌ به‌ڕێوه‌به‌ری كه‌شناسی سلێمانی " دارا حه‌سه‌ن فه‌ره‌ج " به‌ ئاژانسی په‌یامنێری راگه‌یاند، كاتژمێر 4:26:52 چركه‌ به‌دوری 45 كم له‌سه‌نته‌ری كه‌شناسی سلێمانی زه‌مین له‌رزه‌یه‌ك رویداوه‌ و ناوچه‌كانی باكووری خوَرئاوای شاری سلێمانی گرتوَته‌وه‌". به‌رێوه‌به‌ری كه‌شناسی سلێمانی ئه‌وه‌شی روونكرده‌وه‌ كه‌ زه‌مین له‌رزه‌كه‌ به‌پله‌ی 3،08 پله‌ی رێخته‌ر توَماركراوه‌ و خوَشبه‌ختانه‌ هیچ زیانێکی مادی و گیانی به‌ لێنه‌که‌وتۆته‌وه‌".

ئه‌م خه‌به‌ره‌ی سه‌ره‌وه‌، ئه‌مڕۆ دووشه‌مۆ 17ی مارس له‌ لایه‌ن ئاژانسی "په‌یامنێر" وه‌ بڵاو کراوه‌ته‌وه. بیژه‌یه‌کی زه‌قی فارسی چ پیویست ده‌کا جێگه‌ی " بووله‌رزه‌" ، " بوومه‌ له‌رزه‌ " یان " عه‌رد هه‌ژ" بگرێته‌وه‌؟ بڵێی چ پاساوێک هه‌بێ‌ بۆ ده‌‌کار هێنانی کوته‌یه‌کی فارسی له‌ جیاتی هاوتا کوردییه‌کانی ؟ ئه‌گه‌ر وشه‌مان بۆ ئه‌و دیاره‌ده‌ خۆڕسکییه‌ نه‌با ،ده‌کرا بڵێین چی تێدایه‌ با "زلزال" یان " زمین له‌رزه‌" وه‌رگرین و ده‌کاری که‌ین.
به‌و " گه‌رادانان" ی زمانی فارسی ، ئاخری زمانی کوردی به‌ خێر بێ!

هێندێک تێبینیی زمانی 35



هێندێک تێبینیی زمانی 35
حه‌سه‌نی قازی

نه‌ "تیۆر"، نه‌ " تیئۆری" ، به‌ڵکوو "تیۆری"

خوێنه‌ره‌وه‌یه‌کی به‌ڕێز ڕایه‌کی سه‌باره‌ت به‌ تێبینیی زمانی [34] ده‌ربڕیوه‌ و نووسیویه‌" ئه‌دی بۆ باسی "تیۆر" ناکه‌ی که‌ له‌ باتی "تێئۆری" به‌کاری دێنن؟ کوردی باشوور په‌ندێکیان به‌ سه‌ر زمانی کوردی هێناوه‌ با به‌ سه‌ر ده‌واری شڕی نه‌هێناوه‌".به‌ر له‌ هه‌مووشت پێم خۆشه‌ ئه‌و ڕاستییه‌ بۆ ئه‌و خوێنه‌ره‌وه‌ به‌ڕێز ڕوون بکه‌مه‌وه‌ که‌ من ئه‌و تێبینیانه‌ له‌ سه‌ر بنه‌مای هه‌ڵاواردنی ناوچه‌یی و جوگرافیایی نانووسم و هه‌موو جۆره‌ گشتاندندنێک سه‌باره‌ت به‌و بابه‌ته‌ گرینگه‌، واته‌ بابه‌تی زمانناسانه‌،نه‌ک هه‌ر به‌ کارێکی زانستی نازانم به‌ڵکوو پێم وایه‌ چ یارمه‌تیکیش ناکا به‌ پێڤاژۆی هه‌ڵسه‌نگاندن و لێدوانێکی به‌که‌لک له سه‌ر ئه‌و بابه‌ته‌. ئه‌گه‌ر پێوانه‌مان مێژووی خوێندن و نووسینی زمانی کوردی بێ، [ لێره‌دا کوردیی نێوه‌ڕاست] ناکرێ دۆخی ئه‌و زمانه‌ له‌ ڕۆژهه‌ڵات به‌ "پێشکه‌وتووتر" و "پێگه‌یوتر" له‌ باشوور بزانین، له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی له‌ دیوێک به‌ساڵان به‌و زمانه‌ خوێندراوه‌، نووسراوه‌، بڵاوکراوه‌ته‌وه‌ و له‌ دیوه‌که‌ی دیکه‌ هێشتا پۆلێکی فه‌رمی له‌ سیستمی په‌روه‌رده‌ی گشتیدا شک نابه‌ین.جا بۆیه‌ دنه‌ی ڕه‌خنه‌ و چاکخوازی نابێ "ئێتنیکی" یان " ناوچه‌یی " بێ، به‌ڵکوو ده‌بێ به‌ پاڵپشتی تواناییه‌ ده‌روونییه‌کانی ده‌زگای ده‌نگسازی کوردی بێ کاتێک باسی شێوه‌ی ده‌ربڕین و نووسینی وشه‌ و کوته‌ی* خوازراوه‌ له‌و شێوازه‌ دا ده‌که‌ین.
ڕاستی ئه‌وه‌یه‌ که‌ زۆرێک له‌ وشه‌و کوته‌ی ئینگلیسی و فه‌ڕانسه‌یی نه‌ک ڕاسته‌و خۆ ، به‌ڵکوو به‌ڕێگه‌ی زمانه‌ "به‌شه‌براکان" دا خزاونه‌ته‌ نێو زمانی کوردییه‌وه‌. ئه‌گه‌ر عه‌ڕه‌بزمان " تییری" ئینگلیسی وه‌کۆ "تیۆر" ده‌کار ده‌که‌ن، فارسزمانیش ئه‌م "تییری" یه‌ له‌ گه‌ڵ ده‌زگای ده‌نگسازی خۆیان ده‌گونجێنن و ده‌یکه‌ن به‌ " تێئۆری".لێره‌دا هیچکامیان ناکرێ له‌ شه‌مه‌بازاڕی زمانی کوردی دا به‌ "کوردی" خورد بکڕینه‌وه‌ و بفرۆشرێن ، به‌ڵکوو ئه‌وه‌ی ده‌کرێ ئه‌وه‌یه‌ که‌ سه‌رنجی نووسه‌ران و ده‌کارهێنه‌ران ڕابکێشرێته‌ سه‌ر توانایی خۆیی زمانه‌که‌یان و ئه‌و داوا مه‌عقووله‌یان لێبکرێ وشه‌ی خوازراوه‌ به‌ پێوانه‌ی جیهانی خۆگۆنجاندنی وشان له‌گه‌ڵ زمانی تێوه‌هاتوو و لێره‌ دا کوردیی نێوه‌ڕاست بگونجێنن و ده‌کاری بهێنن.
بابزانین ڕه‌چه‌ڵه‌ک و بنه‌چه‌که‌ی " تیۆری" چییه‌؟ قامووسی مێریام _ وێبستێر ی ئینگلیزی به‌ ئینگلیزی ئاوای لێکده‌داته‌وه‌.له‌ به‌ شه‌کانی ئاخافتن دا 'ناو'ه‌، تاک ه‌، کۆی ده‌بێ به‌ "تییریز"، ڕیشه‌ی شۆڕ ده‌بێته‌وه‌ بۆ 'تیوریا'ی لاتین، ئه‌ویش له‌ 'تێئۆریا'ی یۆنانی وه‌رگرتووه‌ که‌ بنیچه‌ی 'تێئۆرییه‌ن' بووه‌ و له‌ ساڵی 1592 وه‌وه‌ داکه‌وتووه‌.واتاکانی، 1: شیکردنه‌وه‌ی کۆمه‌ڵێک فاکت له‌ پێوه‌ندیان له‌ ته‌ک یه‌کدیدا،2: بیری موجه‌ره‌د [ئابستراکت]، 3: پرێنسیپه‌کانی گشتی و موجه‌ڕه‌دی ته‌نه‌یه‌کی فاکت، ئی زانستێک ، یان هونه‌رێک <تیۆری مووزیک>4 ئه‌لف: باوه‌ڕێک، سیاسه‌تێک، یان ڕێوشوێنێک که‌ پێشنیار ده‌کرێ یان پێڕه‌و ده‌کرێ وه‌کوو بنه‌مایه‌ک بۆ کرده‌وه‌<مێتۆده‌که‌ی له‌ سه‌ر تیۆرییه‌ک هه‌ڵنراوه‌ که‌ هه‌موو منداڵان ده‌یانه‌وێ فێری بن> ،بێ: ئیده‌ئالێک یان کۆمه‌ڵێک فاکت ، پرینسیپ، یان هه‌لومه‌رج _ زۆر جار وه‌کوو فره‌یزی له‌ تیۆریدا [ به‌ قسه‌] ده‌کار ده‌‌هێندرێ < له‌ تیۆریدا [به‌قسه‌]، ئێمه‌ هه‌میشه‌ بانگه‌شه‌ی ئازادیمان بۆ هه‌موان کردووه‌>، 5: پرێنسیپێکی گشتی مه‌عقوول یان له‌ باری زانستییه‌وه‌ شیاوی په‌ژراندن یان کۆمه‌ڵێک پرێنسیپی که‌ ده‌هێندرێنه‌ گۆڕێ بۆ شیکردنه‌وه‌ی دیارده‌کان < تیۆری شه‌پۆلیی ڕۆناکی> .
یای سه‌یران ئه‌من ده‌ڵێم به‌ کوردی بڵێین و بنووسین "تیۆری" له‌ گه‌ڵ ده‌زگای ده‌نگسازیمان ده‌گونجێ نازانم بۆچوونی ئێوه‌ چییه‌؟

* "کوته‌" له‌ ئه‌ده‌بییاتی سه‌رده‌می کۆماری کوردستاندا له‌ بری "زاراوه‌" و " ئیستیلاح" ده‌کار کراوه‌.

Saturday, March 15, 2008

هێندێک تێبینیی زمانی 34


هێندێک تێبینیی زمانی 34

حه‌سه‌نی قازی

ئه‌رێ خه‌ڵکینه‌ " ستراتیژ " یانی چی؟

له‌و ڕۆژانه‌دا ته‌ماشای کاناڵی مانگیله‌ی " کوردستان"، کوردستان تێڤی م ده‌کرد، چاوم به‌ ڕێکلامێک که‌وت ئه‌و کاناڵه‌ بۆ به‌رنامه‌یه‌کی خۆی به‌ نێوی " ستراتیژ" بڵاوی ده‌کرده‌وه‌. من به‌رنامه‌که‌م نه‌دیوه‌ و نازانم نێوه‌رۆکی چییه‌ و چۆنه‌؟ به‌ڵام، له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی مه‌به‌ستی من له‌ نووسینی ئه‌و دێڕانه‌ پێوه‌ندی به‌ نێوه‌ڕۆکی به‌رنامه‌که‌وه‌ نییه‌، به‌ڵکوو سه‌رکۆنه‌ی نێوه‌ سه‌یره‌که‌یه‌تی ، بۆیه‌ لێره‌ دا هه‌ر به‌ په‌رچدانه‌وه‌ی ئه‌وه‌وه‌ خه‌ڕیک ده‌بم و چ "ستراتێژییه‌که‌م" له‌ حاند نێوه‌رۆکه‌که‌ی نییه‌.
ئه‌من وای بۆ ده‌چم ئه‌و وشه‌یه‌ گۆیا به‌ کوردیکراوی " ستراتیج" ی عه‌ڕه‌بی بێ که‌ عه‌ڕه‌ب ئاخێوه‌ران ئه‌و وشه‌ گرێکییه‌یان له‌ گه‌ڵ ده‌زگای ده‌نگسازی خۆیان گونجاندووه‌ و " ستراتێژیا"ی یۆنانی یان کردووه‌ به‌ " ستراتیج"
با بزانین جارێ وشه‌که‌ واتای چییه‌؟ قامووسی مێریام – وه‌بستری ئینگلیسی ئاوای لێکده‌داته‌وه‌ وده‌ڵێ: وشه‌ی " ستراتێزی"، له‌ ڕووی چه‌شنه‌وه‌، ناوه‌، تاکه‌، کۆی ده‌بێ به‌ " ستراتێژیز"، له‌ ڕه‌چه‌ڵه‌کی یۆنانی "ستراتێزی" به‌ مانای " پێوه‌ندی" که‌وتووه‌ته‌وه‌ و ئه‌ویش له‌ وشه‌ی " ستراتێگۆس" وه‌رگیراوه‌ و له‌ سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی 19، وردتر له‌ ساڵی 1810ی زاینییه‌وه‌ داکه‌وتووه‌. واتاکانی :
(1) زانست و هونه‌ری ده‌کارهێنانی هێزی ئابووری، ڕوحی و عه‌سکه‌ری نه‌ته‌وه‌یه‌ک یان گرووپێک له‌ نه‌ته‌وان بۆ ئه‌وه‌ی پشتیوانی لانی زۆر بکه‌ن له‌و سیاسه‌تانه‌ی له‌ سه‌رده‌می ئاشتی یان شه‌ر دا وه‌خۆ کراون.
(بێ) ئه‌و زانست و هونه‌ره‌ی له‌ لایه‌ن فه‌رمانده‌ری عه‌سکه‌رییه‌وه‌ له‌ مه‌یدانی شه‌ر دا ده‌کار ده‌هێندرێ بۆ وڵامدانه‌وه‌ی هه‌لومه‌رجی له‌بارتری دوژمن. (پێ) شیوازێک یان نموونه‌یه‌ک له‌ به‌کارهێنانی ستراتێژی.
(2) پلانێک یان مێتۆدێکی به‌ وردی داڕێژراو: ستراتاگێم ێکی ژیرانه‌: هونه‌ری داڕشتن یان به‌کارهێنانی ستراتاگێمان به‌ره‌وئامانجێک
دوای ئه‌وه‌ی مانای وشه‌ی ماکی " ستراتێژی" مان بۆ ڕوون بووه‌وه‌، حه‌ق وایه‌ ئه‌و به‌رنامه‌یه‌ی که‌ی تیڤی، ئه‌و نێوه‌ ناقۆڵایه‌ واته‌ " ستراتیژ" که‌ نه‌ یۆنانییه‌، و نه‌ کوردی بگۆڕێ و بیکا به‌ " ستراتێژی" که‌ هه‌م له‌ گه‌ڵ ده‌زگای ده‌نگسازی کوردی ده‌گونجێ و هه‌میش ڕه‌نگه‌ ببێته‌ سه‌رمه‌شقێک بۆ چلۆنایه‌تی وه‌خۆ کردن و ده‌کار هێنانی وشه‌ و کوته‌ی خوازراوه‌ له‌ زمانی کوردی دا.
دیاره‌ ڕه‌نگه‌ به‌ڕێوه‌به‌رانی کوردستان تیڤی وڵام بده‌نه‌وه‌ و بڵێن به‌رنامه‌ی خۆنه‌ به‌ کوردی و نێوێکی به‌ سه‌قه‌ت وه‌رگیراوی عه‌ڕه‌بی لێ ده‌نێین به‌ که‌س چی؟!

Thursday, March 13, 2008

‌هێندێک تێبینیی زمانی 33



هێندێک تێبینیی زمانی 33
حه‌سه‌نی قازی

"به‌خشی" نه‌ک "به‌خشرا"

له‌و ڕۆژانه‌ دا سایتی 'بۆ ڕۆژهه‌ڵات' سه‌ردێڕی هه‌واڵێکی ئاوا گه‌ڵاڵه‌ کردبوو:
ناوه‌ندی ڕۆژنامه‌ نووسانی کوردستانی ئێران خه‌ڵاتی ساڵانه‌ی خۆی به‌خشرا
" ناوه‌ندی ڕۆژنامه‌ نووسانی کوردستانی ئێران له‌ به‌یاننامه‌یه‌کدا که‌ ئه‌مڕۆ بڵاوی کرده‌وه‌،خه‌ڵاتی ساڵانه‌ی خۆی به‌خشرا. به‌ پێی ئه‌و به‌یاننامه‌یه‌ ئه‌مڕۆ یه‌که‌مین ساڵڕۆژی دامه‌زراندنی ناوه‌ندی ڕۆژنامه‌ نووسانی کوردستانی ئێرانه‌. ئه‌م ناوه‌نده‌ ئه‌یه‌وێ هه‌موو ساڵێک خه‌ڵاتێک ببه‌خشرێته‌ ئه‌و ڕۆژنامه‌وانانه‌ی که‌ له‌ ڕێگه‌ی به‌ره‌و پێش بردنی ڕۆژنامه‌وانی کوردی له‌ ئێران هه‌وڵیان داوه‌"
با ئێستا هێندێک ئه‌و نووسینه‌ی سه‌ره‌وه‌ سه‌نگ و سووک که‌ین بزانین له‌نگی[ له‌ نگییه‌کانی] ده‌ چی دایه‌. ئاگادار ده‌کرێن ئه‌و ناوه‌نده‌ خه‌ڵاتێکی هه‌یه‌که‌ هه‌موساڵێک به‌ ڕۆژنامه‌وانێکی ده‌به‌خشێ، که‌ چی ده‌خوێنینه‌وه‌ " خه‌ڵاتی ساڵانه‌ی خۆی به‌خشرا" و، ئه‌گه‌ر بمانه‌وه‌ێ له‌و ڕسته‌یه‌ سه‌رده‌ربهێنین وای تێده‌گه‌ین که‌ ئه‌و ناوه‌نده‌ خه‌ڵاتێکی بووه‌ که‌ به‌خشراوه‌،یانی ناوه‌نده‌که‌ خۆی نا، به‌ڵکوو کارایه‌کی نادیار ئه‌و کاره ی کردووه‌،به‌ڵام ئه‌گه‌ر بنووسرێ "ناوه‌ندی ... خه‌ڵاتی ساڵانه‌ی خۆی به‌خشی یان به‌شییه‌وه‌ ئه‌و ده‌می ئه‌و لارییه‌ سه‌ر ڕاست ده‌کرێته‌وه‌.
دوایه‌ ده‌خوێنینه‌وه‌: " ئه‌م ناوه‌نده ئه‌یه‌وێ هه‌موو ساڵێک خه‌ڵاتێک ببه‌خشرێته‌ ئه‌و ڕۆژنامه‌وانانه‌ی که‌ ....." لێره‌ش دا مانای ڕسته‌که‌ ئاڵۆزه‌، گه‌لۆ ئه‌و ناوه‌نده‌ خۆی خه‌ڵاته‌که‌ ده‌به‌خشێ یان ده‌یه‌وێ کارایه‌کی دیکه‌ ئه‌و خه‌ڵاته‌ ببه‌خشێ. ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستی یه‌که‌م بێ، که‌ ده‌بێ وابێ، ئه‌و ده‌می ده‌بێ بنووسرێ "ئه‌و ناوه‌نده‌ ئه‌یه‌وێ هه‌موو ساڵێک خه‌ڵاتێک ببه‌خشێته‌ ئه‌و ڕۆژنامه‌وانانه‌ی که‌ له‌ ڕێگه‌ی به‌ره‌وپێش بردنی ڕۆژنامه‌وانی کوردی له‌ ئێران هه‌وڵیان داوه‌" دیاره‌ ئه‌م ڕسته‌یه‌ش له‌نگی هه‌ر پێوه‌ دیاره‌، چونکوو یه‌ک خه‌ڵاته‌ و ده‌به‌خشرێ به‌ ڕۆژنامه‌وانان و دیاره‌ ئه‌وه‌ش به‌شیان ناکا و ڕه‌نگه‌ له‌ سه‌ر دابه‌ش کردنی،دمه‌قاڵه‌یان لێ په‌یدا بێ،ئه‌گه‌ر مه‌به‌سته‌که‌ ئاوا ده‌رببڕدرێ له‌نگی و لاری نامێنێ: " ئه‌م ناوه‌نده‌ ئه‌یه‌وێ [ ده‌یه‌وێ ] هه‌موو ساڵێک خه‌ڵاتێک ببه‌خشێ به‌و ڕۆژنامه‌وانه‌ی له‌ ڕێگه‌ی به‌ره‌وپێش بردنی ڕۆژنامه‌وانی کوردی له‌ ئێران هه‌وڵی داوه‌ " و ئه‌گه‌ریش ده‌یه‌وێ له‌ ڕۆژنامه‌وانێک زیاتر خه‌ڵات کا، ئیدی پێویست به‌ دیاری کردنی ژماره‌ بۆ خه‌ڵاته‌که‌ ناکا و حه‌ق وایه‌ بنووسرێ: " ئه‌م ناوه‌نده‌ ئه‌یه‌وێ [ ده‌یه‌وێ] هه‌موو ساڵێک خه‌ڵات ببه‌خشێ به‌و ڕۆژنامه‌وانانه‌ی .... هتد". وابزانم زۆری له‌ سه‌ر ڕۆیشتم

Sunday, March 9, 2008

‌هێندێک تێبینیی زمانی 32 فه‌ڕانسه‌، فه‌ڕانسه‌یی



هێندێک تێبینیی زمانی 32
حه‌سه‌نی قازی

فه‌ڕانسه‌، فه‌رانسه‌یی

به‌ڕێز زانیار! به‌ سڵاوێکی کوردانه‌،ده‌ستخۆشیت لێ ده‌که‌م بۆ ناردنی ئه‌و بۆچوونه‌ جوانه‌ له‌مه‌ڕ 'نووسه‌رانه‌ و خوێنه‌رانه‌'. به‌جێ بوون ، به‌ڵام ئه‌وه‌ گڕنه‌ی من له‌ ئاست وشه‌ی 'خوێنه‌ر' ناڕه‌وێنێته‌وه‌ و به‌من 'انه‌' ئه‌گه‌ر به‌ 'خوێنه‌ره‌وه‌' وه‌ بلكێ ده‌یکاته‌ 'خوێنه‌ره‌وانه‌' وشێلگیرانه‌ ئه‌وه‌م به‌ لاوه‌ په‌سندتره‌،ئه‌گه‌رچی لاریشم له‌ 'خوێنه‌رانه‌'نییه‌.
له‌نووسراوه‌ به‌ پیته‌که‌تدا، له‌ چه‌ند جێ وشه‌ و ده‌سته‌ وشه‌ی : 'ڕه‌خنه‌گر و تێئۆری داڕێژی فه‌ره‌نسی' ، ' له‌ زمانی فه‌ره‌نسیدا' ، 'ئه‌و زاراوه‌ فه‌ره‌نسییه‌' ، ' له‌ بنه‌ڕه‌تدا فه‌ره‌نسییه‌' ت ده‌کار کردبوو.دیاره‌ ئه‌من پێم وایه‌ نووسینی نێوی جوگرافیایی به‌و شێوه‌یه‌ و لێره‌دا ده‌ربڕین و نووسینی نێوی 'فه‌ڕانسه‌' و ئه‌و پێکهاتانه‌ی لێی ده‌زێنه‌وه‌، له‌ ژێر تاوی زمانی عه‌ڕه‌بی دایه‌.بێ ئه‌وه‌ی جه‌نابتم له‌ نزیکه‌وه‌ دیبێ و گوێم له‌ قسه‌ی ڕۆژانه‌ت بووبێ ده‌زانم کاتێک به‌ زمانی کوردیی نێوه‌ڕاست له‌ گه‌ڵ که‌سێک ده‌دوێی وڵاتی ڕۆلان بارت وه‌ک عه‌ڕه‌بان به‌ "فره‌نسا" به‌لێو ناکه‌ی و ئه‌گه‌ر ئه‌ویشت به‌و وڵاته‌وه‌ لکاند پێی ناڵێی،'فه‌ڕه‌نسی '. له‌به‌لێوکردنی نێوی جوگرافیایی (شار و وڵاتان)له‌ کوردی دا تێکه‌ولێکه‌ی و ئاڵۆزی زۆره‌. هه‌م له‌ دوانی ڕۆژانه‌ و هه‌م له‌ زمانی نوووسین دا و، دیاره‌ ئه‌وه‌ش ڕاسته‌وڕاست ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر ئه‌وه‌ی نووسه‌ر یان ئاخێوه‌ر جگه‌ له‌ کوردی کامه‌ له‌ زمانه‌کان له‌ زه‌ینیان دا چالاکه‌.ته‌نانه‌ت له‌ کوردی دا کاتێک باسی 'فه‌رانسه‌' و ' فه‌رانسه‌یی' ده‌کرێ گوێمان له‌ 'فرانسز' و ' فرانسزی' یش ‌بێ و ئه‌من لێم سووره‌ ئه‌و که‌سه‌ی یه‌کمجار ئاوای ده‌کارهێناوه‌ له‌به‌ر ئیملای ئه‌و وشانه‌ له‌ زمانی ماک دا ئه‌وه‌ی کردووه‌ و پێی وابووه‌ چۆنی نووسراوه‌ ده‌بێ ئاواش بخوێندرێته‌وه‌. ‌ ئه‌وه‌ له‌ سه‌ر وشه‌ی دیکه‌ش هه‌ر وایه‌ وه‌ک چۆن وشه‌ی‌ poste یان لێکردووینه‌ پۆسته‌.
ئه‌من پێم وایه‌ باشترین شێوه‌ بۆ ده‌ربڕین و نووسینی نێوی جوگرافیایی،نێوی که‌سان ، مانگان و هتد له‌ زمانی کوردی دا ده‌ربڕین و نووسینی ئه‌وانه‌ نزیک له‌ زمانی ماک ، دیاره‌ ئه‌و جۆره‌ وشه‌ تێوه‌هاتووانه‌ش به‌ ئاسایی خۆیان له‌ گه‌ڵ ده‌زگای ده‌نگسازی کوردی [ نه‌ک ده‌زگای ده‌نگسازی نا کوردی به‌ کوردی کراو!] ده‌گونجێنن. فۆنێتیکس پێن ده‌ڵێ‌ ده‌نگه‌کانی وشه‌ی زمانێک له‌ زمانێکی دیکه‌ دا ده‌کرێ به‌ شێوه‌ی هه‌ره‌ نزیک له‌و زمانه‌ی وه‌ریگراون ده‌رببڕدرێن، به‌ڵام قه‌ت وه‌ک زمانی ماک ناکه‌ونه‌ به‌رگوێیان.
بۆ ئه‌وه‌ی درێژدادڕی نه‌بێ سه‌رنجت ڕاده‌کێشم بۆ وشه‌ی' فغانس'، ' فغانسێ' ،'فغانسێز'، فغانسواز' له‌ زمانی ماک دا و شێوه‌ی ده‌ربڕینیان له‌ زمانانی ده‌روجیران و " به‌شه‌ برا" ی کوردیدا. عه‌ڕه‌بی: 'فره‌نسا'، ' فره‌نسی' ، ' فره‌نساوی'، ترکی: 'فه‌رانسا'، 'فه‌رانسز'، 'فه‌رانسه‌لی'، فارسی: 'فه‌رانسێ'، 'فه‌رانسه‌وی'. به‌ من ' فه‌رانسه‌'، ' فه‌رانسه‌یی له‌ کوردیدا شێوه‌ی هه‌ر نزیکی ده‌ربڕینه‌ له‌ زمانی ماک. سه‌رکه‌وتنی زیاترت بۆ ده‌خوازم له‌ بواری زمانناسانه‌ دا

نووسه‌رانه‌ ، خوێنه‌رانه‌


نووسه‌رانه‌ و خوینه‌رانه‌
به‌ریز کاک حه‌سه‌ن،
سوپاس بو بوچوونه‌کانت له‌ سه‌ر وه‌رگیرانی ئه‌و زاراوانه‌ی پیشتر ئاراسته‌ی جه‌نابتم کردبوو. ئه‌مرو، که‌ توزی سه‌رحالم و وه‌ک روژانی پیش سه‌رقال نیم، ویستم به‌شیک له‌ یاداشته‌کانم له‌ سه‌ر 'خوازی،' 'گه‌ری،' 'گه‌ریتی،' و 'گه‌رایی' بو جه‌نابت بنیرم. به‌لام، له‌به‌رئه‌وه‌ی که‌ له‌ ماوه‌ی رابردوودا هه‌ندی بابه‌تتان له‌ سه‌ر نووسین و خویندن بلاوکردوته‌وه بریارم دا بابه‌تیکتان بو بنیرم که‌ پیوه‌ندی به‌ باسه‌که‌ی جه‌نابته‌وه‌ هه‌یه‌.

رولان بارت (80-1915)، ره‌خنه‌گر و تیوری داریژی فه‌ره‌نسی، له‌ کتیبی سی/زی دا باسی دوو جوره‌ ده‌قی ئه‌ده‌بی ده‌کات که‌ ناوی ناون:
lisible و scriptible
مه‌به‌ستی بارت له‌ ده‌قی 'لیسیبل' ئه‌و ده‌قه‌ ساده‌ و ساکار و زورتر بانگه‌شه‌ییه‌یه‌ که‌ یه‌ک راڤه‌ زیاتر هه‌لناگری. مه‌به‌ستیشی له‌ ده‌قی 'سکغیپتیبل' ئه‌و ده‌قه‌ فره‌لایه‌ن و قوول و چه‌ندواتایه‌یه‌ که‌ زیاتر له یه‌ک مانا و راڤه‌ی هه‌یه‌.

خالی سه‌رنجراکیش لیره‌دا ئه‌وه‌یه‌ که‌ زاراوه‌ی یه‌که‌م له‌ زمانی فه‌ره‌نسیدا هه‌یه‌، به‌لام ئه‌وه‌ی دوووه‌م پیشتر له‌ زمانی فه‌ره‌نسیدا وه‌کوو ئیستا به‌ شیوه‌یه‌کی فره‌پات به‌کار نه‌ده‌هینرا. هه‌روه‌هاش، بارت مانای زاراوه‌ی یه‌که‌می گوری و ئه‌و زاراوه‌یه‌ی به‌ مانایه‌کی تر به‌ کار هینا. واته‌، زاراوه‌ی 'لیسیبل' له‌ زمانی فه‌ره‌نسیدا مانای ئه‌و ده‌قه‌ یان نووسراوه‌یه‌ ده‌دا که‌ ده‌توانری بخویندریته‌وه‌، که‌چی هه‌ر وه‌ک وتم بارت بو مانایه‌کی تر به‌ کاری هینا.

خالیکی تری سه‌رنجراکیش ئه‌وه‌یه‌ که‌ ئه‌م دوو زاراوه‌ فه‌ره‌نسییه‌ هیچ هاوواتایه‌کی پراوپریان له‌ زمانی ئینگلیزیدا بو ده‌ست ناکه‌وی. هه‌ربویه‌ش، سه‌رجه‌م ئه‌و نووسه‌ر و وه‌رگیرانه‌ی زمانی دایکییان ئینگلیزییه‌ له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ ریککه‌وتوونه‌ که‌ بو وه‌رگیرانی ئه‌و دوو زاراوه‌ فه‌ره‌نسییه‌ی بارت به‌ کاری هینان له‌م دوو زاراوه‌یه‌ی خواره‌وه‌ که‌لک وه‌ر بگرن:

readerly و writerly

هه‌ر وه‌ک ده‌زانری، ئه‌م دوو زاراوه‌ ئینگلیزییه‌ له‌ قامووسه‌ ئینگلیزییه‌کاندا نابیندرین و، سه‌ره‌رای ئه‌مه‌ش، هه‌ر دوو زاراوه‌که‌ له‌ باری یاساوریساکانی ریزمانی ئینگلیزییه‌وه‌ هه‌له‌ن چونکه‌ پاشگری 'ئیل-وای' له‌ زمانی ئینگلیزیدا هه‌ر به‌ ناوه‌وه‌ نالکیندری و به‌لکوو به‌ ئاوه‌لناوه‌وه‌ ده‌لکیندری و ئاوه‌لکرداری لی سازده‌کات، که‌چی لیره‌دا هه‌ر دوو وشه‌که‌ سه‌ره‌تا ناو بوونه‌ و ئیستا به‌م پاشگره‌وه‌ بوونه‌ته‌ ئاوه‌لناو. هه‌روه‌هاش، له‌ زمانی ئینگلیزیدا وه‌شه‌ی 'ریدیبل' هه‌یه‌ که‌ بو ئه‌و مانایه‌ی لای بارت مه‌به‌سته‌ به‌کار ناهیندری.

خالی هه‌ره‌ سه‌رنجراکیشتر ئه‌وه‌یه‌ که‌ هه‌ر ئه‌م گرفته‌ش ده‌قاوده‌ق له‌ وه‌رگیرانی ئه‌م دوو زاراوه‌یه‌دا بو زمانی فارسی روویدا. وه‌رگیر و نووسه‌رانی فارس پاش لیکدانه‌وه‌ و مشتومریکی زور به‌و ئه‌نجامه‌ گه‌یشتن که‌ بو وه‌رگیرانی ئه‌و دوو زاراوه‌یه‌ی بارت له‌ 'خواندنی' و 'نوشتنی' که‌لک وه‌ربگرن. دیسانه‌وه‌ش، به‌ سه‌رنجدان به‌ مانای هه‌ر دوو زاراوه‌که‌ له‌ روانگه‌ی دانه‌ره‌که‌یانه‌وه‌، واته‌، رولان بارت، ده‌توانین خیرا له هه‌له‌بوونی وه‌رگیرانی فارسیی ئه‌و دوو زاراوه‌یه‌ تیبگه‌یین. ئه‌گه‌رچی له‌ زمانی فارسیدا ده‌کری له‌ 'نویسنده‌' و 'خواننده‌' ئاوه‌لناو ساز بکری، به‌لام، ئه‌و ئاوه‌لناوانه‌ دوو که‌موکورییان تیدایه‌: یه‌که‌م، له‌ زمانی فارسیدا هه‌ندی زاراوه‌ی وه‌ک 'خواننده‌وار' یان' خواننده‌آسا' یان 'خواننده‌گونه‌' زور که‌م به‌کارده‌برین؛ دووه‌م، ئه‌گه‌ریش به‌کاریان بهینین، به‌ ته‌واوی مانای راسته‌قینه‌ی زاراوه‌کان ناگه‌یینن. که‌واته‌، وه‌رگیر و نووسه‌رانی فارس، وه‌ک ئینگلیزییه‌کان، ناچار بوون ئه‌م دوو زاراوه‌یه‌ به‌ شیوه‌یه‌ک بو سه‌ر زمانه‌که‌یان وه‌ربگیرنه‌وه‌ که‌ نه‌ک هه‌ر هه‌له‌یه‌ به‌لکوو ماناکه‌ش به‌ ته‌واوی ناگه‌یینی.

له‌ زمانی کوردیدا، به‌لام، ئه‌گه‌ر بمانه‌وی ئه‌و دوو زاراوه‌یه‌ به‌ شیوه‌یه‌کی دروست به‌کار بهینین تووشی ئه‌و گیروگرفته‌ی وه‌رگیر و نووسه‌رانی فارسینووس و ئینگلیزینووس نابینه‌وه‌. له‌ زمانی کوردیدا ئه‌م گرفته‌ زور ئاسان چاره‌سه‌ر ده‌کری ئه‌ویش کاتی که‌ بو ئه‌و دوو زاراوه‌ له‌بنه‌ره‌تدا فه‌ره‌نسییه‌ له‌ 'خوینه‌رانه‌' و 'نووسه‌رانه‌' که‌لک وه‌ربگرین. ئه‌م دوو هاوواتا کوردییه‌ هه‌م له‌گه‌ل ریزمانی کوردیدا ته‌بان و هه‌م ده‌ربرینه‌که‌شیان کیشه‌ بو ئاخیوه‌ر ساز ناکات. له‌ لایه‌کی تریشه‌وه‌، هه‌ر دوو زاراوه‌ کوردییه‌که‌ به‌ ته‌واوی و پراوپر ئه‌و مانایه‌یان هه‌یه‌ که‌ خودی رولان بارت مه‌به‌ستی بوو. با ئه‌وه‌ش بلیم که‌ راسته‌ له‌ فارسیشدا پاشگری 'انه‌' هه‌یه، به‌لام قه‌ت ناکری به‌ دوو وشه‌ی 'خواننده‌' و 'نویسنده‌'وه‌ بلکیندری. ئه‌وه‌ بوو منیش هه‌ر خیرا و بی سی و دوو ئه‌و دوو زاراوه‌یه‌م به‌ شیوه‌ی 'نووسه‌رانه‌' و 'خوینه‌رانه‌' له‌ کوردیدا به‌ کارهینا و پیم وایه‌ سالی 98 بوو که‌ له‌ یه‌کی له‌بلاوکراوه‌کانی روژهه‌لاتدا وتاریکم له‌ سه‌ر بیر و هزری رولان بارت نووسی و ئه‌و دوو هاوواتا کوردییه‌شم هه‌ر له‌ وتاره‌دا به‌کار هینا. زمانی کوردی هه‌ندی جار، وه‌ک ئه‌م نموونه‌یه‌ی ئیستا، وه‌رگیری کورد سه‌رخوش ده‌کات، به‌لام، زوربه‌ی کاته‌کان تووشی تووره‌یی و سه‌رئیشه‌ی ده‌کات. ده‌زانم جه‌نابیشت زور جار سه‌رئیشه‌ی وات هه‌بووه‌.
به‌و هیوایه‌ی زووتر ببین به‌ خاوه‌نی زمانیکی پاراو و یه‌کگرتوو بو وه‌رگیرانی ده‌قه‌ زانستی و تیوریکه‌کان.

زانیار

Tuesday, March 4, 2008

هێندێک تێبینیی زمانی 31



هێندێک تێبینیی زمانی 31
حه‌سه‌نی قازی

دیسان سه‌باره‌ت به‌ زاراوه‌ی ناقۆڵای "هاوسه‌رگیری"

ئه‌وڕۆژانه‌ له‌ ئینترنێت داحه‌وتوونامه‌ی " میدیا"م ده‌خوێنده‌وه‌. له‌ ژماره‌ی 328 (سێشه‌مۆ 26/2/2008) له‌ دوو بابه‌تی جیاواز دا زاراوه‌ی ناقۆڵاو ڕه‌زا گرانی "هاوسه‌رگیری" سه‌رنجی ڕاکێشام.
گه‌رچی له‌م زنجیره‌ تێبینیانه‌دا پێشتر له‌ سه‌ر "هاوسه‌رگیری" م نووسیبوو و سه‌لماندبووم ئه‌م داتاشینه‌ له‌ کری ڕسته‌به‌ندی و وشه‌ هۆندنه‌وه‌ی زمانی نووسینی کوردیی نێوه‌ڕاست نه‌بانه‌ - چ ده‌گا به‌ زمانی قسه‌ کردن – ده‌کار هێنانی له‌ لایه‌ن "میدیا" وه‌ بووه‌ هانده‌ری دوانه‌وه‌‌ له‌ سه‌ر ئه‌م زاراوه‌ ناقۆڵایه‌.
میدیا، ژماره‌ 328، ل. 2 " ژیان دوای ئه‌وه‌ی ته‌ڵاق درا ڕوویکردووته‌ لای ماڵه‌ خزمێکی له‌ باشووری کوردستان، که‌ دوای هاوسه‌رگیر کردنی له‌ گه‌ڵ عوسمان .... هتد"
میدیا، ژماره‌ 328،ل.15 " عومه‌ر پاش جیابوونه‌وه‌ له‌ هاوسه‌ری یه‌که‌می که‌ ئافره‌تێکی سعوودی بوو، ئێستا هاوسه‌رگیری له‌ گه‌ڵ ئافره‌تێکی ئینگلیز پێکهیناوه‌ که‌ 25 ساڵ له‌ خۆی گه‌وره‌تره‌..."
به‌ر له‌ هه‌موو شت با ئه‌وه‌بڵێم مه‌به‌ستی من له‌ هێنانه‌وه‌ی ئه‌م دوو نموونه‌یه‌ی سه‌ره‌وه‌ ته‌نێ له‌ ڕوانگه‌ی زمانناسانه‌وه‌یه‌، نه‌ک هه‌ڵسانگاندی باش و خراپی ئه‌وه‌ی "عومه‌ر" و " عوسمان" کردوویانه‌، ئه‌وه‌ کاری من نییه‌.ئه‌من نازانم کێ ئه‌و زاراوه‌یه‌ی داتاشیوه‌ و بۆ ئه‌و کاره‌ی کردووه‌؟ خۆ ئه‌گه‌ر به‌ مه‌به‌ستی په‌تیگه‌ری له‌ بری 'ازدواج'ی عه‌ڕه‌بی و 'فارسی' ئه‌وه‌ کرابێ، ئه‌و‌ جێنشینکردنه‌‌ دووره‌ له‌ سه‌لیقه‌ی زمانی، خۆ ئه‌گه‌ریش گۆیا به‌ مه‌به‌ستی خاوێنکردنه‌وه‌ی زمان بێ له‌ دووچاوکی کردنی جینسی، ئه‌وه‌ نییه‌ نووسه‌ری بڕگه‌ی یه‌که‌م نه‌یتوانیوه‌ خۆی له‌ به‌ربینگی " ته‌ڵاق دران" ، لێره‌دا واته‌ "ته‌ڵاق درانی ژنێک" بکاته‌وه‌و زۆر به‌ زه‌قی ناشێلگر بوونی خۆی له‌ ئاست 'ئیزدیواج' و 'ته‌ڵاق دران" سه‌لماندووه‌. بۆ له‌ زاراوه‌ی یه‌که‌م نه‌بانه‌ و بۆچی ئه‌وی دووه‌میانی پێ گوتنێکی ئاساییه‌ له‌ زمانی کوردی دا که‌ ئاساییشه‌.
لایه‌نگرانی خاوێنکردنه‌وه‌ی زمانی کوردی له‌ زاراوه‌ و بێژه‌ی ئه‌وتۆی که‌ هه‌ڵگری واتای نێگاتیڤن له‌ ئاست ژنان وه‌کوو ژێندر [ جینسی کۆمه‌ڵایه‌تی ] ده‌بێ بتوانن بیسه‌لمێنن" هاوسه‌رگیرکردن" و " هاوسه‌رگیری پێکهێنان" له‌ " مێرد کردن" ، " ژن هێنان" یان " ژیانی هاوبه‌ش پێک هێنان" زیاتر له‌ گه‌ڵ زمانی کوردی ده‌گونجێن، جا ئه‌و ده‌می ده‌کرێ وا بنووسن. داتاشینی زاراوه‌ و بێژه‌ی ناقۆڵا نه‌ک هه‌ر خزمه‌ت ناکا به‌ بژاری زمان له‌ ڕوانگه‌ی ڕزیو و که‌ونارا به‌ڵکوو، مه‌ترسییه‌کێشه‌ بۆ ئه‌و پێڤاژۆیه‌ی که‌ هه‌ر ده‌بێ پێشبکه‌وێ.
ئه‌وه‌ی گرینگ بێ، هه‌ڵسوکه‌وتی ڕۆژانه‌ی پیاوان و له‌وانه‌ پیاوانی کورده‌ له‌ ئاست ژنان که‌ ده‌بێ له‌ بناوانه‌وه‌ ئاڵو گۆڕی به‌سه‌ردابێ ، نه‌ک شیر و تیری کول سوون له‌ زمانی کوردی، تائه‌وجێیه‌ ده‌چم بڵێم ئه‌گه‌ر هه‌موو نایه‌کسانییه‌کان هه‌روا له‌ گۆتره‌ و به‌ شێوه‌ی میکانیکی له‌ زمانی قسه‌ پێکردن و زمانی نووسین ده‌ربهاوێژرێن، ئه‌و ده‌می خه‌ڵک، چ ژن، چ پیاو له‌یه‌ک تێناگه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی بکرێ و بتوانن تێبکۆشن بۆ کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی له‌مه‌ی ئێستا باشتر